Heimsmynd - 01.10.1992, Side 59

líklega hefur séra Sigurði ekki þótt vænlegt að gegna prestsembætti í
Reykjavík með slíkt fylgi að baki því að hann hafnaði því þegar til
kom. Sjálf var Þorbjörg Sveinsdóttir kosin í sóknarnefnd árið 1890 þó
að konur hefðu þá aðeins kosningarétt en ekki kjörgengi til sveita-
stjórna og sóknarnefnda og var kjör hennar talið ólöglegt. Svo mikill
var hugur reykvískra kvenna og annarra stuðningsmanna hennar að
hún var kosin þó að hún hefði alls ekki lagalegan rétt á setu í sókn-
arnefnd. Þorbjörg var trúuð kona og um skeið var hún meðhjálpari í
Dómkirkjunni en það var starf sem karlar höfðu ávallt gegnt. Þá skal
þess getið hér að Þorbjörg ásamt fósturdóttur sinni, Ólafíu
Jóhannsdóttur, var aðalforgöngumaður að stofnun Hvíta bandsins
árið 1895 en það var fyrst og fremst stofnað til að berjast gegn áfengis-
bölinu en einnig sem líknarfélag fyrir fátæklinga.
Barist fyrir háskóla
Eitt af brennandi áhugamálum Benedikts Sveinssonar var stofnun
háskóla á Islandi og hafði hann hvað eftir annað borið fram frumvarp
um stofnun hans. Er hann því eins konar faðir Háskóla íslands. Það
var þó ekki fyrr en 1893 að slíkt frumvarp var samþykkt á Alþingi þó
að því væri synjað staðfestingar af konungi. Hitt hefur frekar gleymst
að Þorbjörg Sveinsdóttir var engu síður en bróðir hennar forgöngu-
maður að málinu. Við samþykkt frumvarpsins 1893 hljóp mörgum
kapp í kinn við að þoka málinu áleiðis og átti það ekki síst við um
Þorbjörgu. Gekk hún nú fram fyrir skjöldu í þessu máli eins og öllu
sem hún tók sér fyrir hendur. Árið 1894 var hún orðin 67 ára gömul
en fjör hennar og kjarkur óbiluð. Þannig sagðist Þjóðólfi frá 2. febrúar
1894:
„Eftirbreytnisverð samtök og lofsverður áhugi er það sem fjöldi
kvenna hér í bænum og á Seltjarnarnesi hafa sýnt í einhverju hinu allra
þýðingarmesta velferðarmáli þjóðar vorrar, háskólamálinu. Hefur
Þorbjörg Sveinsdóttir yfirsetukona með sínum alþekkta dugnaði og
Konur fagna fengnum kosningarétti á Austurvélli við setningu
Alþingis 1915. Þorbjörg Sveinsdóttir varð fyrst til að skapa fjölda-
hreyfingu kvenna um málið.
áhuga gengið mest og best fram í því að fá þær til að ganga í félagsskap
þessu máli til styrktar, einkum með loforðum um samskot til tombólu
er halda á næstkomandi haust í þessum tilgangi. Var haldinn fundur
hér í bænum 26. fyrra mánaðar til að ræða nánar um þetta og voru þar
saman komnar nær 200 kvenna og nokkrir karlmenn er boðnir voru...
Þorbjörg Sveinsdóttir hélt langa ræðu á fundinum og mæltist vel. Að
því búnu voru valdar 18 konur hér í bænum til að annast um
undirbúning hinnar fyrirhuguðu tombólu og á nefnd þessi einnig að
sjá um allt er þessu máli geti til stuðnings orðið og fá aðrar konur á
landinu til að veita því eftirtekt og taka þátt í þessum félagsskap. Má
eflaust búast við að þessi hreyfing hér í höfuðstaðnum hafi mikil áhrif
málinu til sigurs og verði jafnframt til þess að karlþjóðin Iáti eitthvað
til sín taka og sitji ekki auðum höndum og hreyfingarlaus, þá er
kvenþjóðín er farin af stað, því að það væri stór minnkun. Er ekki ólík-
legt að hér og hvar á Iandinu verði farið að dæmi Reykjavíkur-kvenn-
anna...“
Fyrsta kvenréttindahreyflngin
í kjölfarið á þessum samtökum var í apríl 1894 stofnað Hið ís-
lenska kvenfélag og voru 700 konur í Reykjavík og á Seltjarnarnesi
meðal stofnfélaga en íbúar í Reykjavík voru þá aðeins tæplega fjögur
þúsund. Þetta var fyrsta fjöldahreyfing kvenna á íslandi og var tilgang-
ur hennar ekki einungis að stuðla að stofnun háskóla heldur einnig að
auka réttindi kvenna og lyfta kvenþjóðinni upp á við. Þetta var því
fyrsta kvenréttindahreyfing á íslandi og þar var Þorbjörg potturinn og
pannan. Sigþrúður Friðriksdóttir var að vísu kjörin fyrsti formaðurinn
en Þorbjörg tók við formennskunni 1897 og gegndi henni til
dauðadags. Meðal þess fyrsta sem Þorbjörg beitti sér fyrir á vegum
félagsins var, eins og fyrr sagði, að efna til undirskrifta um jafnrétti í
öllum málum á við karla. Rituðu þúsundir kvenna undir áskoranir til
Alþingis. Þá gaf félagið árið 1900 út bókina Um kúgun kvenna eftir
Johns Stuart Mill í íslenskri þýðingu, en hún var eitt af grundvallar-
ritum kvenréttindahreyfingarinnar og er raunar enn í dag.
Fyrst til að draga íslenskan fána að húni
Ovenjulega mikið fjör var í Þorbjörgu þegar hún nálgaðist sjö-
tugsaldurinn og hefur það sjálfsagt átt þátt í því að nú eygði hún nýja
tíma. Þó að kvenréttindi væru ofarlega í huga hennar og hana megi
kalla fyrstu íslensku „súffragettuna“ var fátt mannlegt henni
óviðkomandi. Hún hafði breiðan áhuga á öllu því sem til framfara
horfði og voru þjóðfrelsismálin þar ofarlega á baugi. Á heimili hennar
saumaði Ólafía, fósturdóttir hennar, fyrsta íslenska fánann (hvít-
bláinn) eftir fyrirsögn Einars Benediktssonar, frænda þeirra. Fáninn
var fyrst sýndur á þrettándaskemmtun í Reykjavík 1895. Á þjóðhátíð
sem haldin var við Rauðará 2. ágúst 1897 tók Hið íslenska kvenfélag
þátt í skrúðgöngu og hafði eigið veitingatjald á hátíðinni. Þar dró
Þorbjörg þennan fána fyrst allra íslendinga að húni.
Allir hlutu að virða hana
Þorbjörg Sveinsdóttir andaðist eftir þunga legu 6. janúar 1903 og
var jarðsungin frá Dómkirkjunni að viðstöddu miklu fjölmenni. Kistan
var sveipuð svörtu flaueli og voru engin blóm eða sveigar á henni. Var
það samlcvæmt ósk Þorbjargar sem jafnframt hafði óskað að andvirði
blóma eða kransa væri látið ganga í sjóð til styrktar fátækum sæng-
urkonum í Reykjavík. Söfnuðust þá þegar sex hundruð krónur og bætti
síðan fósturdóttir hennar, Ólafía Jóhannsdóttir, við þannig að sjóðs-
upphæðin náði fimmtán hundruð krónum. Sjóður þessi var kallaður
Blómsveigasjóður Þorb-
jargar Sveinsdóttur og
mun hafa komið mör-
gum að gagni.
Bríet Bjarnhéðins-
dóttir, annar risi í ís-
lenskri kvenréttinda-
baráttu, sem var um 30
árum yngri en Þorbjörg,
skrifaði eftirmæli um
hana í Kvennablaðið og
kemur þar fram að Bríet
telur (jramhaldá bb. 96)
Fátækar konur í Reykjavík elskuðu og virtu
Ijósmóðurina. Myndin er tekin í Þvotta-
laugunum fyrir aldamót.
HEIMS
59 MYND