Heimsmynd - 01.10.1992, Blaðsíða 82

[bókmennlir]
á opinberu
framfæri?
Það fer að verða fátt um fína
drætti í bókmenntum íslend-
inga, segir Jón frá Pálmholti
vegna yfirlýsinga Einars
Kárasonar fyrrverandi formanns
Rithöfundasambandsins
í HEIMSMYND
í júníblaði HEIMSMYNDAR birtist viðtal við Einar Kárason
fyrrverandi formann Rithöfundasambandsins. Umræðu-
efnið er kallað „átökin í rithöfundasambandinu". Þar sem
fyrrnefndur Einar dregur nafn mitt inn í þessi átök þykir
mér ástæða til að hóa ofurlítið í lætin. Sjálfur veit ég
fremur fátt um þessi átök enda ekkert skipt mér af
samtökum rithöfunda síðastliðin tuttugu ár, utan það
að greiða árgjaldið.
Svo var það einn dag síðastliðið vor að kunn-
ingi minn kom að máli við mig og sagði Þráin
Bertelsson hafa ákveðið framboð sitt til for-
manns í Rithöfundasambandinu. Sagði hann
fund þá um kvöldið í Kópavogi með for-
mannsefni og stuðningsmönnum og spurði
hvort ég vildi koma með sér. Eg þáði boðið,
því bæði var langt um liðið frá því ég sá minn
gamla kunningja síðast og ég var forvitinn að
heyra um hvað höfundar væru að hugsa og tala.
Ætli það hafi ekki verið um fimmtán manns á
fundinum.
Fundarmenn töldu þörf á því að endurnýja forystu Rithöfunda-
sambandsins og nefndu þar til meðal annars úthlutun úr launasjóði rit-
höfunda. Töldu þeir að ákveðinn hópur undir forystu nokkurra manna
af 68-kynslóðinni hefði yfirtekið sambandið og beitti því síðan í eigin
þágu, og á kostnað annarra. Væru það sýnilega samantekin ráð þessa
hóps, ákveðinna útgefenda og stjórnar Launasjóðsins að skapa hér for-
réttindahóp höfunda, einskonar elítu.
Utgefendurnir gæfu út verk þessara manna og stjórn Launasjóðsins
sæi um að greiða þeim vinnulaunin. Þetta töldu menn misnotkun á
sjóðnum. Mótmælt var nýjum lögum um sjóðinn og skorað á Þráin að
beita sér fyrir afnámi þeirra.
Sigurður Pálsson skáld var einnig í framboði til formanns. Honum
var ekki hallmælt á fundinum, en talið var að fyrrverandi formaður og
menn hans hefðu beitt Sigurð miklum þrýstingi við að fá hann til
framboðs, gegn eigin fyrirætlan. Trúlega hefðu þeir ekki fundið annan
frambærilegan formann. Astæðulaust þótti að bjóða fram gegn öðrum
stjórnarmönnum, enda vildu menn ekki valda klofningi í sambandinu.
Þeir töldu og stjórnarmenn hæfa til að gegna störfum sínum.
Mitt innlegg til þessara umræðna var það helst að segja frá því
hvernig þeir sem upphaflega áttu hugmyndina að Launasjóðnum
hugsuðu sér hlutverk hans. Það vill svo til að ég veit hvað menn
hugsuðu þegar hugmyndin að Launasjóðnum var upphaflega fest á
blað. Ég skrifaði hana nefnilega sjálfur.
Það mun hafa verið árið 1971 sem við Asi í Bæ buðum okkur fram
til stjórnar í Rithöfundafélagi Islands, sem var forveri núverandi sam-
bands. Við ætluðum að gera eitthvað í hagsmunamálum höfunda, en í
þann tíð voru hin umdeildu listamannalaun eina opinbera aðstoðin við
eftir Jón frá Pálmholti
listamenn á Islandi. Við vorum kosnir og skömmu
síðar hittumst við í eldhúsinu heima hjá mér að ræða
málið. Niðurstaðan var tillaga um sjóðsstofnun.
Kom í minn hlut að festa tillöguna á blað og fara
með hana á næsta stjórnarfund. Var tillaga okkar
rædd á nokkrum stjórnarfundum, en ekki náðist
samkomulag í stjórninni um að bera tillöguna fram
í nafni stjórnar á næsta aðalfundi. Eg kvaddi mér
því hljóðs á aðalfundinum og flutti tillöguna undir
dagskrárliðnum önnur mál.
Fundarmenn voru óvanir tillögugerð af þessu tagi
og vissu ekki f fyrstu hvernig taka skyldi erindinu.
Reis þá upp séra Gunnar Benediktsson
rithöfundur og mælti eindregið með
samþykkt tillögunnar. Margir fleiri tóku
síðan í sama streng. Loks lýsti Svava
Jakobsdóttir því yfir að hún myndi taka málið upp á
Alþingi, en hún var þá nýorðin þingmaður. Svava flutti síðan
frumvarp til laga um Launasjóð og barðist fyrir framgangi þess með
sóma. Baráttan varð erfið og leit svo út um tíma, að málið yrði fellt fyrir
henni. Kom þá til skjalanna Gunnar Thoroddsen þingmaður og flutti
breytingartillögu við frumvarp Svövu, og fékk hana samþykkta. Var
frumvarpið svo samþykkt þannig breytt.
Við Asi vildum að helsta hlutverk sjóðsins væri að sjá til þess að skáld
og rithöfundar fengju eitthvað greitt fyrir sína vinnu, en á slíku var
mikill misbrestur og er víst enn. Okkur kom ekki til hugar að
sjóðurinn ætti að halda litlum hópi höfunda á föstum árslaunum, en
skilja hina eftir. Slíkan sjóð mætti reyndar allt eins nefna Launasjóð
útgefenda. Við Asi munum ekki hafa búið yfir því hugmyndaflugi, sem
vissulega hefði þurft til að ímynda sér til dæmis ljóðagerð sem atvinnu-
veg sem menn skyldu stunda á föstum árslaunum. Annars teldust þeir
óskrifandi.
Nú er að víkja að viðtalinu við Einar Kárason. Hann skiptir
félagsmönnum Rithöfundasambandsins í tvær fylkingar: Atvinnu-
rithöfunda og þá sem eru óskrifandi. Sorteringin vefst að sjálfsögðu
ekkert fyrir honum, og þessar fylkingar tókust á í formannskosn-
ingunum, segir hann. Hann segir þó að hann hafi átt „mjög erfitt með
að átta sig á því hvað skildi þær að“. Eg sem hélt að það væri yfirleitt
augljóst hvort menn kynnu að skrifa eða ekki. Það ætti til dæmis að
koma fram á kjörseðli hvort viðkomandi hefur ráðið við að kjósa.
Þessi skipting höfunda hlýtur að setja menn í nokkurn vanda. Eg fæ
ekki betur séð en flestir helstu höfundar okkar, að meðtöldum svo-
nefndum þjóðskáldum, séu eða hafi verið óskrifandi. Þannig var til
dæmis Davíð Stefánsson bókavörður alla sína starfsævi. Snorri Hjartar-
son sömuleiðis. Guðmundur Böðvarsson var bóndi og síðan bóka-
vörður. Jón úr Vör rak fornbókaverslun uns hann varð bókavörður
einnig. Jón Helgason var prófessor í Kaupmannahöfn. (framhaldd bls. 96)
HEIMS
82
MYND