Ársrit um starfsendurhæfingu - 2011, Qupperneq 60

60 www.virk.is
A
TV
IN
N
U
LÍ
F
ATVINNULÍF
Aftur til vinnu
eftir andleg
veikindi
Sveina Berglind Jónsdóttir sérfræðingur hjá VIRK
Inngangur
Góð geðheilsa er ekki síður mikilvæg en góð
líkamleg heilsa. Margir þurfa á einhverju tímabili
ævinnar að glíma við alvarleg veikindi. Skilningur
samfélagsins á líkamlegum veikindum er oft
mun meiri en þegar um andleg veikindi er að
ræða. Starfsmaður sem dettur út úr vinnu vegna
krabbameins fær undantekingarlítið mikinn
stuðning og skilning vinnufélaga og atvinnrekanda
og er það vel. Því miður er ekki alltaf svo þegar
fólk dettur úr vinnu vegna andlegra veikinda,
s.s. þunglyndis og kvíða. Þá birtast oft ýmiss
konar fordómar og skilningsleysi á veikindum
starfsmannsins.
Líkamlegir, andlegir og félagslegir þættir hafa
oft keðjuverkandi áhrif á heilsuna. Í kjölfar
líkamlegra veikinda er til að mynda algengt að fólk
finni fyrir mikilli andlegri vanlíðan og geta þá kvíði
eða þunglyndi orðið þeir þættir sem helst hindra
fólk við daglegar athafnir. Við ákveðnar aðstæður
og erfiðleika er eðlilegt að fólk finni fyrir sterkum
tilfinningum, s.s. reiði, sektarkennd, depurð og
kvíða en þegar þessar tilfinningar eru ríkjandi og
vara í langan tíma, án gildrar ástæðu, getur það
verið merki um andleg veikindi sem mikilvægt er
að bregðast við.
Algengi geðrsakana mælist yfirleitt um 20-25%
í rannsóknum. Einhver breytileiki er þó á milli
rannsókna og eftir því hvaða greiningarviðmið eru
notuð. Hlutfall geðraskana í örorku hefur alltaf verið
hátt en það hefur aukist meira en aðrir örorkuþættir
á síðustu árum (Tómas Zoëga, 2007). Auk þess
hefur magn geðlyfja sem læknar ávísa aukist mikið.
Því hefur verið velt upp hvort ástæða þessa sé að
algengi geðraskana sé að aukast. Rannsókn á
algengi geðraskana á Stór-Reykjavíkursvæðinu
(Jón G. Stefánsson og Eiríkur Líndal, 2009) og
skimleitar athuganir sem gerðar hafa verið benda
til þess að algengi geðraskana hafi ekki aukist.
Hins vegar má benda á að aðgengi að þjónustu
geðlækna og sálfræðinga hefur batnað og getur
það leitt til tíðari greininga.
Ástæður þess að fleiri fara á örorku vegna geðrask-
ana og að ávísun geðlyfja hefur aukist geta verið
margbreytilegar. Þróun á vinnumarkaði síðustu ár
og áratugi hefur verið á þann veg að vinnan verður
sífellt sérhæfðari, hraðari og álag á vinnumarkaði
virðist fara vaxandi. Þetta getur reynst þeim erfitt
sem glíma við andlega vanlíðan og hindrað þá í að
fá og halda vinnu við hæfi. Veikindafjarvistir hafa
einnig aukist á undanförnum árum og rannsóknir á
ástæðum þess virðast benda til þess að sífellt fleiri
sem glíma við depurð, kvíða og fleira telji helstu