Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Blaðsíða 39

(80) Hvenær sagði María [að Jóni hefði leiðst __ ]?
Eins og hér hefur komið fram standast rökliðir veðurfarssagna áðurnefnd
frumlagspróf. Þó eru tilvik þar sem þeir hegða sér ekki eins og frumlög
samkvæmt hefðbundinni skilgreiningu, einkum hvað varðar HÁN. Ákveð -
inn nafnliður er að jafnaði ekki leyfður sem leppfélagi í aðalsetningum,
hvorki þegar hann fer á undan (81a) né á eftir aðalsögninni (81b). Í aðal-
setningum með kjarnafærðum lið gildir þessi hamla ekki þegar nafnliður-
inn stendur á undan aðalsögn (82a) en hún er virk ef hann fylgir á eftir
sögninni (82b) (sjá t.d. Halldór Ármann Sigurðsson 1989:284–307 og
Jóhannes Gísla Jónsson 1996:190).
(81) a. *Það hafði maðurinn komið.
b. *Það hafði komið maðurinn.
(82)a. Um morguninn hafði maðurinn komið.
b. *Um morguninn hafði komið maðurinn.
Aðalsetningar með veðurfarssögn eru frábrugðnar setningunum í (81) og
(82) hvað varðar brot á HÁN. Hvorki ákveðinn né óákveðinn nafnliður
er þar leyfður sem leppfélagi þegar hann fer á undan aðalsögn, eins og í
(83a). Hins vegar gildir slík hamla að okkar mati ekki um nafnliði sem
standa á eftir aðalsögn, eins og í (83b).
(83)a. *Það hafði vind(inn) lægt.
b. Það hafði lægt vind(inn).
Raunar eru brot á HÁN þekkt í leppsetningum (sjá t.d. Jóhannes Gísla
Jónsson 2005:457–458 og Ingunni Hreinberg Indriðadóttur 2014).22 Það
mynstur sem kemur fram í (83) er að nokkru leyti sambærilegt við það
sem sýnt er í dæmunum í (84) og fjallað er um hjá Höskuldi Þráinssyni
(2005:274–275) og Ingunni Hreinberg Indriðadóttur (2014:55–60).23
Þegar veðrið kólnar og vindinn hvessir — þá snjóar hann 39
22 Ingunn Hreinberg Indriðadóttir (2014:74) skýrir frá því að yngri málhafar sam -
þykki frekar setningar með ákveðnum leppfélaga en þeir sem eldri eru. Þessi niður staða
byggir annars vegar á könnun sem Ingunn gerði sjálf og á könnunum í verkefninu Til -
brigði í íslenskri setningagerð (2005–2007; sjá Höskuld Þráinsson, Sigríði Sigur jóns -
dóttur, Hlíf Árnadóttur og Þórhall Eyþórsson 2015:77–120).
23 Ekki er hægt að hafa óákveðinn nafnlið í setningum á borð við (84) og (87), öfugt
við (83b).
(i) a. *Það var búin mjólk.
b. *Um morguninn var búin mjólk.