Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Blaðsíða 59

sem hafa afturbeygða þolmynd en ekki nýju þolmyndina er (17a) því tæk
setning en (17b) ótæk.
(17) a. Svo var drifið sig á ball.
b. *Svo var drifið sjálfan sig á ball.
Grunnmerking sagnarinnar að drífa sig hefur aðeins einn þátttakanda sem
drífur sig og þetta er merkingin sem fæst í afturbeygðri þolmynd í (17a).
Fyrir þá sem geta sagt (17b) með nýju þolmyndinni er setningin einnig
ótæk í þessari afturbeygðu merkingu en hún gengur fyrir viðkomandi
málhafa ef sögnin hefur aðra merkingu sem hefur tvo þátttakendur og er
greinilegri í germyndarsetningum eins og eftirfarandi.
(18) Kennarinn dreif nemendurna um borð í skólabílinn.
Til að skýra betur þennan merkingarmun á tveimur afbrigðum sagnarinn-
ar drífa sig/einhvern getur verið gagnlegt að setja upp skema með merk-
ingarhlutverkum. Merkingin sem er tæk í afturbeygðri þolmynd er (19a)
þar sem gerandi og sig verða að vera samvísandi en sú merking sem krefst
germyndar eða nýju þolmyndarinnar er (19b). Í setningu með samsetta
afturbeygða fornafninu sjálfan sig eins og (17b) er bæði gerandi og þema í
setningunni en það vill aðeins svo til að það er sami einstaklingurinn. Svo
þarf þó ekki að vera eins og germyndin í (18) gefur til kynna.
(19)a. GERANDIi dreif sigi/*j um borð í skólabílinn.
b. GERANDIi dreif ÞEMAi/j um borð í skólabílinn.
Líkindi milli afturbeygðrar þolmyndar og nýju þolmyndarinnar og sú
staðreynd að sumar sagnir hafa ýmist merkingu skyldubundinnar aftur-
beygingar eða merkingu sem felur í sér bæði geranda og þema veldur því
að sumar setningar eru tvíræðar á yfirborðinu milli þess að vera aftur-
beygð þolmynd eða nýja þolmyndin. Hér er mikilvægt að hafa það hug-
fast að við höldum því ekki fram að afturbeygða fornafnið sig sé alltaf VF.
Skoðum til dæmis eftirfarandi setningu.
(20) Jón segir að það hafi verið rakað sig.
Fyrir málhafa sem hafa afturbeygða þolmynd í máli sínu getur þessi setn-
ing tjáð þá merkingu að einhver eða einhverjir, nefnum þá x, hafi rakað
sig (en ekki einhvern annan), þ.e. einstaklinga x. Hér er sig VF. Fyrir þá
málhafa sem að auki hafa nýju þolmyndina getur þessi setning einnig
merkt að einhver (annar en Jón) hafi rakað Jón. Þá er sig SF. Þessi merk-
Veik fornöfn í afturbeygðri þolmynd 59