Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Blaðsíða 58

(15) a. Svo var drifið sig á ball.
b. Svo var rakað sig.
c. *Svo var gefið sér gjöf.
Samband afturbeygðrar þolmyndar og nýju þolmyndarinnar er áhugavert
vegna þess að þessar tvær setningagerðir líkjast og að einhverju marki eru
þær samþykktar af sömu málhöfum. Þannig virðast málhafar sem telja
nýju þolmyndina tæka einnig telja afturbeygða þolmynd tæka en hið
gagnstæða á ekki við, þ.e. þeir sem samþykkja afturbeygða þolmynd telja
nýju þolmyndina ekki endilega tæka í sínu máli (t.d. Hlíf Árnadóttir o.fl.
2011). Nýja þolmyndin á það sameiginlegt með afturbeygðri þolmynd að
taka einn röklið sem lítur út fyrir að vera andlag þó að ekkert frumlag sé
í setningunni en í nýju þolmyndinni þarf þetta andlag ekki að vera aftur-
beygt fornafn heldur getur verið hvers konar nafnliður. Þessi einkenni
nýrrar þolmyndar eru sýnd í (16).
(16)a. Það var rakað mig.
b. Það var rakað manninn.
Hér ber að athuga að rakað mig í (16a) getur ekki haft afturbeygða merk-
ingu, þ.e. merking hennar er ekki ‘Ég rakaði mig’ heldur ‘Einhver (annar
en ég) rakaði mig’. Í afturbeygðri þolmynd er ekki hægt að nota fornöfn
1. og 2. persónu heldur er alltaf um að ræða afturbeygt fornafn 3. persónu.
Báðar setningarnar í (16) eru einungis tækar í máli þeirra sem hafa nýju
þolmyndina en þess má geta að fornafnið mig í (16a) er sterkt en ekki
veikt; mig væri hins vegar VF í afturbeygðri notkun í setningum á borð
við Ég rakaði mig og Ég dreif mig á ball.
Við ætlum ekki að setja fram ítarlega setningafræðilega greiningu hér
á muninum á þessum tveimur setningagerðum. Við gerum þó ráð fyrir að
málhafar sem leyfa afturbeygða þolmynd geti notað veikt fornafn án
undanfara í krafti þess að hjá þeim geti þættir VF fengið sjálfgefna per-
sónu og tölu í slíkri formgerð, þ.e. 3.p.et. Þessi möguleiki á sjálfgefnum
þáttum VF greinir þá á milli hefðbundinnar íslensku (án afturbeygðrar
þolmyndar og nýrrar þolmyndar) og íslensku sem leyfir afturbeygða þol-
mynd. Þeir sem hafa einnig nýju þolmyndina leyfa þar að auki veikt ósagt
fornafn í frumlagssæti sem leiðir til þolmyndarlegra eiginleika án þess þó
að andlag germyndarinnar færist í frumlagsæti, sbr. umræðu í 4. kafla hér
að neðan.
Auk þess að vera mynduð af SA-sögnum og raka-sögnum einkennist
afturbeygð þolmynd af einfalda afturbeygða fornafninu sig. Í máli þeirra
Anton Karl Ingason o.fl.58