Spássían - 2010, Síða 26

26
Heimildamyndin Steam of Life (2010) var framlag Finna til Norðurlandaverðlaunanna þetta
árið, en hún var einnig sýnd á RIFF og er með því besta sem ég sá á hátíðinni. Sögusviðið
gæti vart verið einfaldara: Finnska sánan, í öllum sínum gervum, hvort sem er í skógarkofa,
símaklefa, bifreið eða einfaldlega heilsuræktinni. Sánan er alls staðar, hún er óaðskiljanlegur
þáttur finnskrar menningar og ber með sér rótgrónar tengingar við líkamlega og andlega heilsu.
Hugmyndin að baki Steam of Life er að sama skapi einföld: kvikmyndagerðarmennirnir fylgja
finnskum karlmönnum inn á þetta heilaga svæði og filma þá allsnakta og berskjaldaða. Það
sést varla kona í myndinni, þetta er rannsókn á heimi karlsins, og að miklu leyti hugleiðing
um karlmennsku og tilfinningar. Það er eins og karlarnir skilji allar byrðar samfélagsins eftir
við dyrnar þegar þeir stíga inn í sánuna. Úti fyrir eiga þeir að sitja á tilfinningunum, halda uppi
einhvers konar töffaralegum varnarvegg og takast á við lífið á yfirvegaðan og stóískan hátt, eins
og sönnu hörkutóli sæmir. Þögla Gary Cooper týpan, sem byrgir allt inni í sér, er ímyndin sem
margir karlanna í myndinni glíma við. En hún er ekki til staðar í sánunni. Þar fá karlarnir útrás
fyrir allt sem á þeim hvílir og á köflum er ekki annað hægt en að tárast með þeim, svona er
einlægnin sterk þegar maður situr allsber og grætur. Eða hlær. Það virkar í báðar áttir.
Sánan hefur fylgt Finnum í langan tíma. Talið er líklegt að sánur hafi verið notaðar í allt
að tvö þúsund ár, þótt skriflegar heimildir nái ekki lengra aftur en eitt árþúsund (samkvæmt
vef The Finnish Sauna Society). Sánunni fylgir auk þess sú þjóðtrú að hún hreinsi ekki aðeins
líkamann, heldur líka sálina – skoli burt syndirnar. Þessi trú verður að veruleika í Steam of Life,
í það minnsta metafórískt. Henni eru gerð öllu bókstaflegri skil í hryllingsmyndinni Sauna
(2008), sem var einmitt framlag Finna til Norðurlandaverðlaunanna í fyrra og er einnig mikið
meistaraverk. Þar segir frá tveimur bræðrum á 16. öld. Þeir eru hluti af hópi sem sendur er til að
draga ný landamæri á milli Svíþjóðar og Rússlands að loknu löngu stríði. Báðir eiga bræðurnir
sína djöfla að draga og þegar hópurinn rekst á afskekkt þorp, sem ekki er merkt á nein kort, fara
þessir sömu djöflar að gera vart við sig. Þorpið er byggt í kringum ævaforna sánu, svo gamla
að enginn veit hvenær hún var reist, og hver sá sem stígur
fæti þar inn þarf að opna sálina og horfast í augu við öll sín
leyndarmál – hvort sem það er til góðs eða ills. Sauna er
blanda af listrænni hugleiðingu og blóðugum hryllingi og
galt þess að vissu leyti að vera of ljót fyrir listaliðið og of
hæg fyrir hryllingsliðið, en útkoman er ægifagurt svitabað
sem situr eftir í líkamanum (og á sálinni).
Steam of Life og Sauna eiga margt sameiginlegt, þrátt fyrir afar ólíkar nálgunaraðferðir. Þær
bera báðar vitni um fjölþætta tilveru mannsins og mátt þess að berstrípa líkama og sál til að
komast að því hvað situr eftir þegar búið er að skafa samfélagið utan af okkur og við sitjum eftir
nakin og berskjölduð. Hugsið til þess næst þegar tækifæri gefst að fara allsber í sánu.
Gunnar Theodór Eggertsson
Sáluhjálp í sánu
… svona er einlægnin sterk
þegar maður situr allsber
og grætur. Eða hlær.