Fjölrit RALA - 10.05.1988, Blaðsíða 117

113
Hðeun tilrauna
Árangur tilrauna veltur m.a. á því að þeim sé vel hagað (vel skipulagðar) þannig að
þau gögn sem safnað er nýtist sem best til að bera saman tilraunaliði eða meta aðra þá
stuðla sem eiga að fást úr niðurstöðum tilraunanna.
Til þessa hefur verið fátítt að jarðræktartilraunir væru skipulagðar öðruvísi en í
fullkomnum flokkum, oft þó með deildum reitum, þannig að t.d. sláttutímar mynda stórreiti
en öll stig annarra þátta koma fyrir einu sinni (eða oftar) á smáreitum innan stórreitsins.
Þessar tilraunir eru í fullkomnu jafnvægi hvað varðar innbyrðis samanburð liða, en
samanburður á liðum þess þáttar, sem er á stórreitunum, verður oft það óviss að mjög
litlar upplýsingar fást um hann.
Stundum eru liðir það margir eða tilraunaland er svo ójafnt að tilraunaskekkja verður
mjög stór, nema blokkir séu smærri en nemur heilum endurtekningum eða stórreitum.
Gerðar hafa verið ýmsar tilraunir þar sem frjósemi breytist með þeim hætti innan
blokka að augljós ávinningur hefði orðið af því að nota minni blokkir. Með því móti geta
upplýsingar hæglega nýst það mikið betur að jafngildi stækkun tilraunar um eina eða fleiri
endurtekningar. Helstu annmarkar þess að notfæra sér ófullkomnar blokkir við högun
tilrauna er bæði flóknara uppgjör og nákvæmni á samanburði liða getur orðið nokkuð
breytileg eftir liðapörum, nema þess sé gætt að ná sem mestu jafnvægi í skiptingu liða á
blokkir, þannig að öll liðapör komi því sem næst jafnoft fyrir í sömu blokk.
Tilraun nr. 653-86 á Korpu, samanburður á vallarsveifgrasstofnum, hreinum og í
blöndu með vallarfoxgrasi við tvo sláttutíma, er með 18 smáreiti í stórreit. Auk þess voru
tilraunaaðstæður þannig að búast mátti við að blokkir með 6 liðum i reit næðu því að
einangra frjósemismun innan blokka. Forritið GLIM var notað til þess að bera saman
nokkrar mismunandi skiptingar liða á blokkir í því skyni að nálgast jafnvægi sem mest, en
fullkomnu jafnvægi var ekki unnt að ná. Eins og tilraunin var gerð er stærsta
meðalskekkja á mismun liða 5% stærri en sú minnsta. Til þess að nýtni tilraunarinnar
aukist við að gera upp innan smáblokka en án þess að nýta samanburð milli þeirra á liðum,
sem eru ekki saman í blokk, þarf skekkjufrávik að lækka um 15% vegna þess að ekki fæst
beinn samanburður í öllum blokkum. Reyndin varð sú 1987 að lækkunin varð aðeins um 2%
og því er tilraunin gerð upp sem blokkartilraun.
Norræn samvinna um stofnanrófanir
Hólmgeir Björnsson
Um nokkurra ára skeið var starfandi nefnd til að athuga hvort og með hvaða hætti
mætti samræma prófun á stofnum nytjajurta á Norðurlöndum i grasrækt, akuryrkju og
garðyrkju. Árangursríkar stofnaprófanir eru meðal skilyrða þess að árangur jurtakynbóta
skili sér í ræktun nytjajurta og að nýir stofnar berist frá einu landi til annars. Nákvæm
stofnaprófun er kostnaðarsöm og þvi má búast við verulegu hagræði af aukinni samvinnu
milli landa, bæði til að draga úr kostnaði og til að flýta fyrir árangri. Augljósastur er
ávinningurinn i tegundum sem eru tiltölulega lítið ræktaðar og því litlu kostað til
stofnaprófana. Eins má nefna tegundir þar sem árangur er lítið háður staðbundnum
ræktunarskilyrðum, svo sem tegundir sem eru ræktaðar i gróðurhúsum og einærar
skrautjurtir. Aðferðir við stofnaprófun, og þar með einnig samvinnu, eru verulega ólíkar
eftir því um hvers konar ræktun er um að ræða. Því voru stofnaðar sjö nefndir haustið
1987 til að koma samvinnu á þessu sviði í framkvæmd og taka íslendingar þátt í þeim
flestum.