Morgunblaðið - 12.12.2020, Blaðsíða 20

20 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 2020
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
Um 15 þúsund manna er getið og
sagt frá ábúð á um 60 jörðum í
hinum forna Hraungerðishreppi í
Árnessýslu segir í fyrstu tveimur
bindum Flóamannabókar sem út
kom í síðustu viku. Ritið er eftir
Jón M. Ívarsson sagnfræðing sem
lengi hefur safnað heimildum um
mannlíf og byggð í Flóanum í Ár-
nessýslu, sveitunum sem eru hans
heimavöllur. Fimm ár eru síðan
Jón byrjaði að skrifa bækurnar,
sem samantals eru alls 1.050 blað-
síður og ná yfir tímabilið 1801 til
2020.
Flóinn afskiptur í sagnaritun
Og þetta er aðeins upphafið.
Skv. sveitarfélagaskipan fyrri tíð-
ar voru einnig í Flóanum Vill-
ingaholts- og Gaulverjabæjar-
hreppur, sem Jón hyggst segja frá
með líku lagi í bókum sem vænt-
anlegar eru á næstu árum. Tvær
bækur verða um hvorn þeirra
hreppa sem ásamt Hraungerðis-
hreppi mynda nú eitt sameinað
sveitarfélag: Flóahrepp.
„Mér hefur lengi fundist sem
Flóinn hafi verið afskiptur í
sagnaritun og vantað hafi heild-
stætt ábúendatal þessara sveita.
Úr því er hér með bætt,“ segir
Jón. Að taka saman rit sem þetta
segir hann kalla á mikla heimilda-
vinnu og víða sé leitað fanga.
Samantekt Brynjólfs Ámundason-
ar á ábúendatali, frá 1800 til dags-
ins í dag, hafi að nokkrum hluta
legið fyrir. Margt hafi þurft að
kanna betur og fylla í eyður sög-
unnar. Einnig að segja frá lífi og
starfi fólksins á bak við nöfnin en
í bókunum eru 654 fjölskyldusögur
og um 2.200 ljósmyndir.
Fjölskyldum oft sundrað
„Kirkjubækur eru einstakar
heimildir. Lýsingar prestanna á
lífinu á hverjum bæ eru oftast
stuttorðar, en segja ótrúlega mik-
ið samt,“ segir Jón. „Jarðirnar í
Hraungerðishreppnum voru yfir-
leitt litlar og búskapur oft ekki
burðugur nema á helstu stór-
býlum. Á 19. öldinni voru kot og
hjáleigur yfirleitt setnar af leigu-
liðum. Áberandi er að væru börnin
á þessum heimilum fjögur eða
fleiri varð fátæktin mikil og oft
þurfti að sundra fjölskyldunni. Þá
var fólk sent sitt í hvora áttina og
börnin oft til vandalausra. Þetta
breyttist þegar kom fram á 20.
öldina. Skilyrði til þess að búa
betur mynduðust og nútíminn
gekk í garð.“
Hraungerðishreppurinn gamli
er sveitin fyrir austan Selfoss og
nær austur að Skeiðum. Norður-
mörkin eru við Hvítá, en til suðurs
liggja útlínur þannig að sveitar-
mörkin mynda þríhyrning. Innan
hans er sveitin, um 9.600 ha.,
grasgefin og góð undir bú. Á þess-
um slóðum naut meðal annars
Flóaáveitunnar sem tekin var í
notkun árið 1927. Með henni var
jökulvatni úr Hvítá veitt um engi
sem jók grassprettu og bætti skil-
yrði til búskapar. Frá þessu mikla
mannvirki segir í bókunum, en
einnig frá félagasamtökum í sveit-
inni, skólastarfi, kirkjum, hrepps-
félaginu og ýmsu því starfi fólks-
ins sem markaði skil. Svipuð
efnistök verða í öðrum væntan-
legum bindum Flóamannabókar.
„Flóamannabók fjallar um líf í
sveitum sem standa hjarta mínu
nærri og er ætlað að bregða ljósi
á líf og starf fólksins þar. Byggð í
Flóanum hefur breyst mikið, ekki
síst á allra síðustu árum. Hefð-
bundinn búskapur hefur látið und-
an síga en margir byggt sér þar
hús til heilsársdvalar, stunda
hrossarækt eða annað. Þessar
miklu breytingar gera það kannski
enn mikilvægara en ella að halda
sögunni til haga,“ segir Jón sem
gefur bókina sjálfur út. Hann er
nú á ferðinni um sveitir og dreifir
eintökum til kaupenda með aðstoð
vaskra Flóamanna úr ritnefnd.
Fræðist af fólkinu
„Þegar ég var að taka bókina
saman fór ég víða á bæi, talaði við
og skráði sögur fólksins sem lagði
mér til allskonar heimildir og
myndefni. Raunar var þetta eitt
það skemmtilegasta í öllu þessu
stússi; að tala við og fræðast af
fólkinu í sveitum Flóans – og skrá
svo sögu þess,“ segir Jón M. Ív-
arsson að síðustu.
Sveitasaga úr þríhyrningnum
 Hraungerðishreppur fyrstur í Flóamannabók  15 þúsund manns á 1.050 blaðsíðum  Miklar
heimildir um mannlíf og sögu  Sveitir sem standa hjarta mínu nærri, segir Jón M. Ívarsson
Sumardagur Horft yfir sveitina í miklu sólskini. Slegin tún, og bæirnir sem hér sjást eru Skeggjastaðir, Langs-
staðir og Hraungerði. Til vinstri er Þingborg, þar sem eru félagsheimili og leikskóli Flóahrepps.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Flóðgátt Áveitan mikla breytti öllum skilyrðum til búskapar í Flóanum og
frásagnir af þessu mikla mannvirki bárust vítt og breitt um veröldina.
Höfundur Jón M. Ívarsson með
Flóamannabók, annað bindið.
Hraungerði Önnur tveggja kirkna í
þessum gamla sveitahreppi.
Sveit Bár heitir bær. Áberandi í
Flóanum að bæir standa á hólum.
Óseyrarbraut 12, 220 Hafnarfirði | Klettagörðum 5, 104 Reykjavík | stolpigamar@stolpigamar.is
Gámaleiga
Er gámur lausnin fyrir þig?
Við getum líka geymt gáminn fyrir þig
568 0100
stolpigamar.is
HAFÐU
SAMBAND
Búslóðageymsla ❚ Árstíðabundinn lager ❚ Lager ❚ Sumar-/vetrarvörur
Frystigeymsla ❚ Kæligeymsla ❚ Leiga til skemmri eða lengri tíma