Morgunblaðið - 12.12.2020, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Stjórn DonaldsTrumpsBandaríkja-
forseta hefur á
skömmum tíma
tekist að rjúfa sam-
stöðu arabaríkja
við Palestínumenn.
Síðan í september
hefur komist á
samband milli Ísraels og Sam-
einuðu arabísku furstadæm-
anna, Bareins, Súdans og nú
síðast Marokkós. Lykillinn að
þessum árangri er Íran, sem er
sameiginlegur andstæðingur.
Áður höfðu aðeins Egyptar
og Jórdanar samið frið við Ísr-
aela og var ekki talið líklegt að
fleiri myndu gera það nema Ísr-
aelar gæfu eftir gagnvart Pal-
estínumönnum. Sáu fáir fyrir
sér að það myndi gerast á með-
an Benjamin Netanyahu er við
völd í Ísrael.
Þetta er verulegur árangur
hjá Trump, en hann er ekki án
fórna. Sá annmarki er á sam-
komulaginu að til þess að ná því
fram breyttu Bandaríkjamenn
stefnu sinni í málefnum Vestur-
Sahara og viðurkenndu yfirráð
Marokkós yfir þessari fyrrver-
andi nýlendu Spánverja. Má
segja að Vestur-Sahara hafi
verið notuð sem skiptimynt í
valdatafli stórvelda.
Vestur-Sahara hefur stund-
um verið kölluð síðasta nýlend-
an í Afríku. Spánverjar hurfu á
braut frá svæðinu árið 1975.
Marokkómenn lögðu megnið af
landinu undir sig og Máritanía
það sem eftir var. Ekki ríkti
sátt um þetta og
hreyfingin Pol-
isario greip til
vopna og lýsti yfir
stofnun nýs ríkis
með stuðningi Als-
írs, Kúbu og fleiri.
Polisario náði
árangri í fyrstu, en
gaf svo eftir. Mar-
okkómenn reistu mikla varnar-
garða úr sandi til að verja sitt
yfirráðasvæði og hafa síðan
lagt gaddavír og grafið skot-
grafir. Garðurinn nær yfir
2.700 km og er talinn eitt
stærsta jarðsprengjusvæði
heims. Íbúarnir hafa ekki verið
teknir neinum vettlingatökum.
Mikill stuðningur er við Pal-
estínumenn í Marokkó. Saad-
Eddine El Othmani, forsætis-
ráðherra Marokkós, hefur ver-
ið andstæðingur þess að
friðmælast við Ísraela, en hef-
ur ekki tjáð sig um samkomu-
lagið sem konungur landsins
gerði í vikunni. Nizar Khair-
oun, ráðgjafi hans, fagnaði því
hins vegar að Bandaríkjamenn
hefðu viðurkennt að „Sahara
væri marokkósk“, en bætti við:
„Ísrael er hersetuveldi sem
rænir Palestínumenn rétti sín-
um.“
Þetta eru nokkuð kaldhæðn-
isleg ummæli og bera tvískinn-
ungi vitni því að hæglega mætti
yfirfæra þau á meðferð Mar-
okkómanna á íbúum Vestur-
Sahara, þótt sjálfstæðisbarátta
þeirra og hlutskipti njóti ekki
sömu athygli í heimspressunni
og Palestínumanna.
Marokkó bættist í
hóp ríkja sem frið-
mælast við Ísrael —
Vestur-Sahara
skiptimynt í valda-
tafli stórvelda}
Árangur Trumps
Enn barmarPósturinn sér
yfir kostnaði við að
koma pósti í réttar
hendur. Í frétt í
Morgunblaðinu í
gær kemur þó fram
að tap af erlendum sendingum
hafi minnkað milli ára. Það er
vegna þess að um mitt ár í
fyrra fékk Pósturinn heimild til
að leggja sérstakt gjald á við-
takendur erlendra póstsend-
inga vegna þess hvað þær væru
dýr póstur í rekstri fyrir-
tækisins.
Pósturinn var rekinn með
1.164 milljóna króna tapi 2018
og 1.023 milljóna króna tapi í
fyrra. Þar af var tapið vegna
erlendra sendinga 818 milljónir
2018, en 496 milljónir í fyrra.
Af því má ætla að öðru óbreyttu
að neytendur hafi í fyrra vegna
hinnar sérstöku heimildar
greitt rúmar 300 milljónir í
gjöld fyrir að taka á móti send-
ingum sem þeir voru búnir að
borga undir burðargjald.
Pósturinn kríaði heimildina
út á þeirri forsendu að send-
ingar frá Kína væru að setja
reksturinn á hlið-
ina. Kína væri skil-
greint sem alþjóð-
legt þróunarríki í
alþjóðlegum póst-
samningum og af
þeim sökum væru
póstsendingar þaðan niður-
greiddar.
Það er kapítuli út af fyrir sig
að Kínverjar skuli ekki vilja
gefa eftir þróunarríkisstöðu
sína. Kínverjar fara mikinn;
leita eftir forustu í alþjóðlegum
viðskiptum, keppast við að
skáka Bandaríkjunum á sem
flestum sviðum og hnykla vöðv-
ana gagnvart nágrannaríkjum
sínum, en vilja um leið fá ölm-
usu í alþjóðlegu póstsamstarfi.
Það kætir tæplega viðskipta-
vini Póstsins að þeir þurfi að
borga fyrir að fá að taka á móti
sendingum sem þeir eru búnir
að borga fyrir að láta senda. Þá
hljóta þeir að spyrja sig hvers
vegna gjaldið leggist á allar
sendingar, fyrst heimildin var
veitt út af sendingum frá Kína.
Ekki getur verið að öll upp-
runalönd sendinga til Íslands
séu þróunarríki.
Ekki getur verið að
öll upprunalönd
sendinga til Íslands
séu þróunarríki}
Dýr póstur
B
lendnar tilfinningar bærðust í
brjósti mér í gær þegar ég sem
þingmaður og annar vara-
formaður fjárlaganefndar Al-
þingis tók þátt í að greiða at-
kvæði um fjárlagafrumvarp fyrir næsta ár.
Þessi fjárlög eru nokkurs konar vatnaskil
þeirra áskorana sem þjóðin glímir við
vegna Covid-19-faraldursins. Tekjur rík-
issjóðs eru í frjálsu falli og útgjöldin aukast
sem aldrei fyrr. Í haust var gert ráð fyrir
að halli á rekstri ríkissjóðs í ár og þess
næsta verði hátt í 600 milljarðar króna.
Ríkisstjórnin ætlar að mæta þessu með lán-
tökum. Vandanum er skotið inn í framtíð-
ina.
Staðan hefði ekki þurft að verða svona slæm. Allt
sem þurfti frá því að veiran tók að flæða um heims-
byggðina var að beita hörðustu varnaraðgerðum á
landamærunum. Það var ekki gert en þó tókst með
samtakamætti okkar allra að vinna bug á fyrstu
árásahrinu veirunnar. Þá var sú óútskýranlega
ákvörðun tekin að yfirgefa varnarstöðuna og hefja
innflutning veirunnar á ný. Afleiðingarnar skelfilegar
og hafa nú þegar kostað 18 einstaklinga lífið. Við bú-
um á eyju þar sem stjórnvöldum er í lófa lagið að
hafa fullkomna stjórn á landamærunum. Þeim átti, og
á enn, að halda lokuðum nema fyrir nauðsynlegri um-
ferð og þá undir ströngustu sóttvörnum og eftirliti.
Ef þeirri stefnu hefði verið fylgt lifði
þjóðin í veirulausu landi núna. Önnum kaf-
in við að njóta aðventunnar. Fara út að
versla, borða, í leikhús, ræktina, á tónleika
og bara allt til að njóta samveru við ætt-
ingja og vini. Við hefðum sjálf fleytt hag-
kerfinu áfram á meðan við biðum bóluefnis.
Í staðinn stöndum við andspænis vafa-
sömu Íslandsmeti í hallarekstri þjóðarbús-
ins. Vegna dýrkeyptra mistaka leiðir nú
haltur blindan í hagkerfi þar sem miklar
hömlur eru á athafnafrelsi fólks.
Úr því sem komið er geri ég ekki at-
hugasemdir við lántökur ríkissjóðs til að
fleyta okkur gegnum kófið. Ég tel hins
vegar forgangsröðun fjármuna ranga. Það
á alltaf að setja fólkið í fyrsta sæti. Þessi ríkisstjórn
gerir það hins vegar alls ekki, og sýndi það svo ekki
verður á móti mælt, þegar hún felldi hverja einustu
breytingatillögu mína við fjárlögin. Í kreppu er ekki
verið að bjarga fátæku fólki frá því að sökkva enn
dýpra í örbirgðarfenið. Mér þykir t.d. þungbært að
vita að stjórnin vill gefa minkum mat fyrir 160 millj-
ónir á sama tíma og fátækt fólk skal búa við örvingl-
an. Það að láta fátækt fólk bíða eftir réttlætinu er það
sama og að neita því um réttlæti.
Trölli stelur jólunum í boði ríkisstjórnarinnar.
Inga Sæland
Pistill
Trölli stelur jólunum
Höfundur er alþingismaður og formaður Flokks fólksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Torfhúsin eru einstakarminjar en á hröðu und-anhaldi fyrir tímans tönn,“segir Sigríður Sigurð-
ardóttir, aðjunkt við ferðamáladeild
Háskólans á Hólum. „Lykillinn að
varðveislu þeirra, eins og annarra
húsa, er viðhald. Það þarf þó að vera
tíðara en annarra húsa.“
Sigríður hefur nýlokið ritun
þriggja skýrslna um rannsókn sem
hún gerði á torfhúsum og ferðaþjón-
ustu. Tilgangurinn var að kanna
hvort hægt sé að nota torfhús mark-
visst í ferðaþjónustu og kanna áhuga
Íslendinga á að varðveita þessi hús.
„Íslendingar vilja að við höldum
við öllum þessum húsum, ekki bara
stóru bæjunum. Það þýðir að við
verðum að viðhalda handverkinu og
þekkingunni ef við ætlum að halda
torfhúsunum. Ef ferðaþjónustan sér
möguleika í að nota torfhús í aukn-
um mæli þá mun það koma hand-
verkinu til góða og fjölga verkefn-
unum,“ segir Sigríður. Hún telur að
torfhús sem standa uppi að öllu leyti
eða hluta séu talin í tugum ef ekki
hundruðum.
„Íslensku torfhúsin eru einstök
og hafa þróast öðruvísi en maður sér
víða í „torfhúsabeltinu“. Það nær
hringinn í kringum jörðina nyrst í
tempraða beltinu,“ segir Sigríður.
Almennt eru torfhús horfin eða
að hverfa á þessu svæði. Hús lík ís-
lensku gangabæjunum, þar sem er
innangengt í öll hús, voru t.d. til í
Finnlandi. Veðráttan og skortur á
byggingarefni urðu til þess að torf-
húsin voru notuð lengur hér en ann-
ars staðar. Góð einangrun olli því að
þau reyndust mjög vel, ekki síst fyr-
ir búpening. Sigríður segir að t.d.
Skotar vilji endurreisa torfhús og
komi hingað til að læra hvernig á að
hlaða úr torfi og grjóti. Jarðvegshús
voru líka notuð fyrir fólk og búpen-
ing t.d. í Kanada og Alaska.
Torfhús og ferðaþjónusta
Viðhorf til nytja- og minjagildis
torfbygginga er heiti fyrstu skýrsl-
unnar. Þar segir að vaxandi fjöldi
ferðamanna sæki í menningar-
tengda afþreyingu, þar á meðal að
skoða gömul hús. Nokkrir stórir
torfbæir í húsasafni Þjóðminjasafns-
ins eru m.a. opnir gestum. „Gamlar
torfbyggingar eru „sögulegar
menningarminjar“, sem vitna um
verk- og siðmenningu kynslóðanna
sem á undan okkur gengu og þróun
bygginga. Því fleiri sem hverfa því
dýrmætari verða þær sem eftir
standa,“ segir í formála.
Rannsóknin sýndi að íslenskir
og erlendir ferðamenn mátu það
mikils að geta skoðað torfhús og
fengið þannig innsýn í byggingararf
og hversdagslíf þjóðarinnar fyrr á
öldum. Landsmenn virtust almennt
vera hlynntir því að torfhúsaarfinum
yrði viðhaldið og hann nýttur í ferða-
þjónustu.
Önnur skýrslan heitir Torf-
byggingar í ferðaþjónustu, viðhorf
og hugmyndir. Þar kemur fram að
fólk er hlynnt viðhaldi þjóðlegra
bygginga, eins og torfhúsa, og að
nýta þær eins og kostur er í ferða-
þjónustu. M.a. var bent á að bæta
mætti aðgengi fyrir alla að torfhús-
unum.
Heiti þriðju skýrslunnar er
Gestir meta torfbæi. Hún byggist á
svörum gesta sem heimsóttu torfbæi
í húsasafni Þjóðminjasafns Íslands.
Þeir mátu torfbæina mikils og gáfu
þeim mjög háar einkunnir. Sögðu þá
gefa einstaka innsýn í byggingararf
og hversdagslíf þjóðarinnar fyrr á
öldum. „Ánægja og áhugi bæj-
argesta í Nýjabæ, Glaumbæ, Lauf-
ási, Grenjaðarstað og á Keldum eru
glögg merki um mikilvægi torfbæj-
anna og annarra torfhúsa sem tengj-
ast menningartengri ferðaþjón-
ustu,“ segir í ágripi skýrslunnar.
Bjargar ferðaþjón-
usta torfbæjunum?
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Grenjaðarstaður Gamlir torfbæir eru margir hluti af minjasöfnum og
opnir gestum. Þeir sýna gamla byggingarhefð og líf fólks á öldum áður.
Byggðarann-
sóknasjóður
veitti árið
2019 styrk til
rannsóknar á
torfbygg-
ingum og við-
horfum til
þeirra. Mark-
miðið var að
sýna hvaða
sess torf-
húsin hafa í fræðslu, ferðaþjón-
ustu og í minjavernd. Einnig
hver vilji Íslendinga er til að
vernda þau og hvaða tilgangi
þau ættu að þjóna. Sigríður Sig-
urðardóttir, aðjunkt við ferða-
máladeild Háskólans á Hólum,
stýrði rannsókninni og hefur
skrifað þrjár skýrslur um hana.
Rannsóknin var gerð í sam-
vinnu ferðamáladeildar Háskól-
ans á Hólum, Minjastofnunar Ís-
lands, Þjóðminjasafns Íslands,
Byggðasafns Skagfirðinga,
Menningarmiðstöðvar Þing-
eyinga og Rannsóknarmið-
stöðvar ferðamála.
Viðhorf til
torfhúsa
RANNSÓKN
Sigríður
Sigurðardóttir