Morgunblaðið - 12.12.2020, Blaðsíða 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 2020
Ungur maður sem ég þekki –hann er raunar systur-sonur minn – uppástendurað úrvinnslusóttkví sé orð
ársins. Og það vill til að nýlega sáum
við það ágæta orð á lista yfir hugs-
anleg orð ársins á fésbókarsíðu sem
kallar sig Málfarslögregluna (syst-
ursonur taldi reyndar að orðið mál-
farslögregla gæti líka unnið til verð-
launa, það er önnur saga). Á téðum
lista voru og önnur orð úr sóttvarna-
bransanum, sem er orðinn okkur svo
hjartfólginn; til dæmis heimkomu-
smitgát, sem er strax orðin klassík
með sínum innri slætti, dulúð og
mjúka boðhætti, einnig smitskömm,
farsóttarþreyta, sóttkví, kóviti,
samkomubann …
En þá vaknar sama spurning og í
öðrum slíkum samkvæmisleikjum: Á
hvaða forsendum skyldi maður velja
sitt orð? Er verið að leita að besta ný-
yrðinu, fyndnasta orðinu, hugtaki sem
lýsir tíðarandanum, mest
notaða orði ársins, eða ein-
hverju enn öðru? Allt kemur
til greina, en heppilegast lík-
lega að þátttakendur séu þar
samstiga, svo eitthvað sé að
,marka’ útkomuna. (Ég man
eftir svipuðum samkvæmis-
leik um kanónu íslenskra bókmennta, þar valdi fólk greinilega á víxl uppá-
haldsbókina sína og áhrifaríkasta ritið í menningarsögunni, sem er sjaldgæft
að sé eitt og sama verkið – en kannski var niðurstaðan ágætur þverskurður.)
Ríkisútvarpið hefur, í félagi við fleiri stofnanir, líka staðið fyrir leit að orði
ársins og þar eru leiðbeiningar ögn áþreifanlegri, orðin skulu „hafa einkennt
þjóðfélagsumræðuna á liðnu ári eða verið áberandi með öðrum hætti“. Í fyrra
féllu þar undir orð eins og hamfarahlýnun (sem sigraði) og drægnikvíði (ótti
við að komast ekki á áfangastað á hleðslu rafbílsins), sem brá einmitt aftur
fyrir á fyrrnefndum lista Málfarslögreglunnar 2020, innan um aðra nýstár-
lega kosti eins og sjálfugleði (ofgnótt sjálfsmynda á félagsmiðlum) og fjartí
(partí gegnum fjarfundabúnað). Þetta síðasta minnir mig á hugtak sem ég sá
Tolla Morthens nota nýlega, hann auglýsti fátíð, sem er fámenn hátíð vegna
samkomutakmarkana, send út rafrænt til allra hinna …
Þannig kalla aðstæður hversdagsins á gnótt nýyrða – og þau eru mörg svo
fjári skemmtileg að það er ekkert skrýtið að maður hneigist til að velja snið-
ugasta nýyrðið, þegar efnt er til svona kannana, sama hvað öllum leiðbein-
ingum líður.
Eina sem ég vil benda á er að þegar við (almenningur) erum farin að slá um
okkur með margsamsettum orðum af þröngu fagsviði, eins og úrvinnslu-
sóttkví, ættu auðvitað að klingja viðvörunarbjöllur um ójafnvægi í lífinu
(muniði síðast; kjölfestufjárfestir, úrvalsvísitala, afleiðuvafningar), en það
kemur víst ekkert aftan að okkur í þetta sinn. Við vitum fullvel að þetta er
ójafnvægisár, í kófinu togast á biturleikinn í dreptember og óðajákvæðni
glaðventunnar – þannig hlerar maður tilfinningar fólks í gegnum orðin sem
það býr til, og ef fleirum líður eins aukast líkur á að orðið lifi.
Gleðilega
heimkomusmitgát
Tungutak
Sigurbjörg Þrastardóttir
sitronur@hotmail.com
Kósí Í kófinu togast á biturleikinn í
„dreptember“ og óðajákvæðni „glað-
ventunnar“.
Ljósmynd/Unsplash, Katie Az
Fregnir frá Alþingi benda til að einhver andstaðasé innan þingflokka Sjálfstæðisflokks ogFramsóknarflokks við frumvarp GuðmundarInga Guðbrandssonar, umhverfis- og auðlinda-
ráðherra, um miðhálendisþjóðgarð. Það eru alvarlegar
fréttir vegna þess að miklir framtíðarhagsmunir þjóðar
okkar eru í húfi.
En það er jafnframt bót í máli að andstaðan virðist ekki
snúast um kjarna málsins, þ.e. friðun miðhálendisins –
sem er sameign þjóðarinnar – heldur útfærslu málsins og
aðkomu einstakra sveitarstjórna.
En sú andstaða má ekki verða til þess að málinu verði
slegið á frest.
Síðustu daga og vikur hafa verið töluverðar umræður í
erlendum fjölmiðlum um þær loftslagsbreytingar sem eru
að verða á norðurslóðum og eru að verða til þess að íshell-
an á norðurpólnum er að skreppa saman. Þær loftslags-
breytingar hafa m.a. áhrif á hitastig sjávar og haf-
strauma.
Í ljósi þess hvað við Íslendingar eigum mik-
illa hagsmuna að gæta í þessum efnum er um-
hugsunarvert, hvað lítið af þessum fréttum
berst inn í fjölmiðla hér og þar með inn í um-
ræður um framtíðarhagsmuni okkar, sem
þjóðar hér á norðurslóðum.
Þessar breytingar geta haft áhrif á fiski-
göngur. Þær geta m.a. leitt til þess að fiski-
stofnar leiti norður á bóginn. Það skiptir máli
fyrir okkur vegna þess að fiskimiðin við Ísland eru ein af
helztu auðlindum okkar.
Getur verið að fiskistofnarnir eigi eftir að leita svo
langt norður að þeir syndi út úr lögsögunni?
Að það geti verið tilefni til að bera slíka spurningu fram
ætti að vera næg ástæða fyrir okkur til að huga að öðrum
auðlindum okkar og þá ekki sízt náttúru landsins.
Það er sú náttúra, sem laðar ferðamenn til Íslands, þótt
þeir hafi horfið um skeið vegna veirunnar. Það eru tekjur
af þeim ferðamönnum sem fóru að koma hingað, sem
gerðu okkur kleift að ná okkur svo vel á strik eftir hrun,
sem raun varð á.
Og af þeim sökum er mikilvægt fyrir okkur að hlúa vel
að náttúru lands okkar, bæði á miðhálendinu og annars
staðar, t.d. á norðanverðum Vestfjörðum.
Friðun miðhálendisins með stofnun þjóðgarðs þar er
ígildi þeirra friðunaraðgerða á fiskimiðunum við Ísland,
sem hafizt var handa við eftir svartar skýrslur um stöðu
fiskistofnanna, sem fram komu undir lok áttunda áratug-
ar síðustu aldar.
Þjóðgarður á miðhálendinu er lykilþáttur í því að
tryggja afkomu framtíðarkynslóða Íslendinga. Þess
vegna mega alþingismenn ekki láta minni háttar ágrein-
ingsmál koma í veg fyrir að þetta mikilvæga mál nái fram
að ganga.
Það er sjálfsagt og eðlilegt að þingið fari rækilega ofan
í einstök atriði sem varða aðkomu sveitarfélaga sem land
eiga að hálendinu. En þingmenn ættu jafnframt að hafa í
huga að reynslan frá öðrum löndum er sú, að nálægð við
þjóðgarða leiðir af sér margvíslega atvinnustarfsemi í
þeim byggðarlögum sem næst þeim liggja.
Ætli þær sveitarstjórnir sem hlut eiga að máli hafi átt-
að sig á þeim tækifærum sem í þeirri nálægð felast? Þær
gætu haft gagn af því að kynna sér þá reynslu sem af því
hefur fengizt í öðrum löndum.
Það er kominn titringur í þingið vegna þingkosninga á
næsta ári. Það má sjá nær daglega í fréttum, þegar ein-
stakir þingmenn reyna að ná athygli einhverra kjós-
endahópa með því að skapa sér sérstöðu í umræðum um
sóttvarnir. Það reyna kjörnir fulltrúar í öllum lýðræðis-
ríkjum en ríða sjaldnast feitum hesti frá slíkum til-
tækjum. En það er minna um slíkar „æfingar“
hér en í sumum öðrum löndum, sennilega
vegna þess, að þjóð okkar er almennt vel
menntuð og vel upplýst og þess vegna erfiðara
fyrir slíka sýndarmennsku að festa rætur hér.
Sú sýndarmennska kann þó að vera á ferð-
inni í tengslum við friðun miðhálendisins.
Þeim þingmönnum, sem hafa tilhneigingu til
þess er rétt að benda á að kynna sér viðhorf
og skoðanir Birgis Kjarans, sem sat um skeið á þingi fyr-
ir Sjálfstæðisflokkinn á Viðreisnarárunum. Hann sagði
m.a. í formála Auðnustunda sem út kom 1964:
„Íslenzk náttúra þarf verndar við; það þarf að græða
og klæða landið … Minnumst þess að ef við unnum ís-
lenzkri náttúru og viljum njóta hennar, þá ber okkur að
vernda hana til handa komandi kynslóðum.“
Birgir hvatti jafnframt unnendur íslenzkrar náttúru til
að „gerast skjaldsveinar hennar og vopnabræður“.
Það verður ekki betur séð en umhverfisráðherra hafi
lagt sig fram við að taka tillit til sjónarmiða sveitarstjórn-
armanna þegar hann lagði endanlegt frumvarp sitt fram
á Alþingi.
Kjarni þess snýst um friðun auðlinda landsins, ekki
síður en hafsins í kringum landið. Sú friðun mun færa
okkur og komandi kynslóðum miklar tekjur í framtíðinni.
Og við þurfum á þeim að halda.
Þeir sem eru öðru fremur með hugann við næstu kosn-
ingar ættu að hafa það í huga, að nýjar kynslóðir, sem eru
að vaxa úr grasi, gera sér glögga grein fyrir mikilvægi
skynsamlegrar stefnu í umhverfis- og loftslagsmálum.
Það er ekki fráleitt að halda því fram að baráttan um
fylgi ungra kjósenda í kosningunum í haust muni snúast
um þau mál fremur en önnur.
Og er ekki nokkuð ljóst að þeir þingmenn Sjálfstæð-
isflokks og Framsóknarflokks, sem nú kunna að hafa efa-
semdir um hálendisfrumvarpið, þurfi að tryggja sér fylgi
unga fólksins til þess að ná endurkjöri?
Til umhugsunar fyrir þá hina sömu.
Alþingi og framtíðar-
hagsmunir þjóðarinnar
Byggðarlög
í nágrenni
þjóðgarða
blómstra
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Fyrir nokkrum dögum bar ég tilgrafar dr. Erlend Haraldsson
sálfræðiprófessor. Ungur hafði hann
farið í svaðilför til Kúrdistan, en því
svæði er skipt upp milli fjögurra
ríkja, Tyrklands, Íraks, Írans og
Sýrlands. Kúrdar eru sérstök þjóð,
sem talar kúrdísku, en hún er skyld
persnesku. Sæta þeir síharðnandi
ofsóknum í Tyrklandi. Erlendur
samdi árið 1964 ágæta bók um för
sína, Með uppreisnarmönnum í
Kúrdistan. Þar lýsti hann af samúð
og skilningi þessari hálfgleymdu og
aðþrengdu þjóð án ríkis.
Þá rifjaðist upp fyrir mér, að í
september síðastliðnum fór fyrrver-
andi lagaprófessor, Róbert Spanó,
sem nú er fulltrúi Íslands í Mann-
réttindadómstól Evrópu og raunar
forseti dómsins, til Tyrklands í boði
dómsmálaráðuneytis landsins. Í för-
inni hitti hann Erdogan, forseta
Tyrklands, sem tekið hefur sér ein-
ræðisvald, og lét smella af sér mynd
með honum. Spanó þáði heiðurs-
doktorstitil við Háskólann í Istan-
búl, en þar og í öðrum háskólum
Tyrklands hafa þúsundir manna ver-
ið flæmdar úr störfum sakir ætl-
aðrar andstöðu við stjórn Erdogans.
Aðrar þúsundir dómara og saksókn-
ara hafa líka verið sviptar emb-
ættum. Tyrkland hefur smám saman
verið að breytast í einræðis- og jafn-
vel alræðisríki. Fangelsi eru þar
troðfull.
Spanó lét sér þetta ekki nægja,
heldur fór með tyrkneskri vinkonu
sinni, fulltrúa Tyrklands í dóm-
stólnum, Saadet Yüksel, í skóla í
Mardin í Suðaustur-Tyrklandi. Fjöl-
skylda Yüksel kostar skólann, en
þar er nemendum innrættur ísl-
amskur rétttrúnaður. Vandamenn
Yüksel gegna trúnaðarstörfum í
stjórn Erdogans. Jafnframt hitti
Spanó að máli borgarstjórann í Mar-
din, Mahmut Demirta, en Erdogan
setti hann í embætti, eftir að hann
hafði rekið hinn löglega kjörna borg-
arstjóra úr röðum Kúrda. Um helm-
ingur íbúanna í héraðinu er Kúrdar.
Með augljósu skeytingarleysi sínu
um kúgunina í Tyrklandi og undir-
okun Kúrda hefur Spanó sett blett á
Mannréttindadómstólinn, eins og
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, Ög-
mundur Jónasson og fleiri hafa bent
á.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar.
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Ólíkt höfðust
prófessorarnir að
FRÁBÆRT SETT Í
JÓLAPAKKANN
Opið mán - fim 8:30 – 17:00, fös 8:30 – 16:15
Síðumúli 16 I 108 Reykjavík I Sími 580 3900 I fastus.is
fastus.is
Sümac eftir Þráinn Vigfússon meistarakokk.
Í bókinni er áhersla lögð á ferskt og gott hráefni sem matreitt
er undir áhrifum Mið-Austurlanda og Norður-Afríku.
Eldur, framandi krydd, fjölbreytileiki, hollar og girnilegar nýjungar
eru meginstef bókarinnar sem inniheldur fleiri en hundrað
uppskriftir sem prýtt hafa matseðil Sümac.
Fastus hefur nú þessa frábæru bók til sölu í eftirfarandi pökkum:
Sü on
ásamt vönduðu morteli
16.740
kr/pk
Sümac eftir Þráinn Vigfússon
ásamt glæsilegu hnífasetti frá Yaxell
29.884
kr/pk
mac eftir Þráinn Vigfúss