Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2020, Blaðsíða 78

Til þess að útskýra af hverju það er svo mikilvægt að fylgjast með kvíða, þunglyndi
og hvataröskun eftir djúpkjarna-rafskautsörvun verður í þessari fræðslugrein fyrst
fjallað almennt um PV. Þá er farið yfir hvað djúpkjarna-rafskautsörvun er og síðan
er fjallað um kvíða, þunglyndi og hvataröskun og hvaða afleiðingar raförvun getur
haft á þau einkenni. Að lokum er rætt um þætti sem hjúkrunarfræðingar þurfa að
taka tillit til þegar samdar verða nýjar leiðbeiningar varðandi eftirfylgd einstaklinga
með PV sem fá djúpkjarna-rafskautsörvun.
Parkinsonveiki
Talið er að um 600–800 einstaklingar séu með parkinsonveiki (PV) á Íslandi. PV er
einn algengasti taugahrörnunarsjúkdómurinn á eftir alzheimers-sjúkdómnum
(Lewis o.fl., 2015; Parkinsonsamtökin, 2020). Meðalaldur við greiningu er um 60 ár
(Tysnes og Storstein, 2017). Það sem aðallega veldur sjúkdómseinkennum er missir
eða hrörnun á dópamínmyndandi taugafrumum í sortukjarna heilans (e. substantia
nigra). Þegar skortur er á taugaboðefninu dópamíni verður ójafnvægi á starf semi
taugakerfisins. Þetta kallar fram hreyfitruflanir og fjölda ekki-hreyfieinkenna sem
einstaklingar með PV þurfa að kljást við í sínu daglega lífi (Schapira o.fl., 2017).
Hreyfieinkennin eru þau einkenni sem aðrir taka hvað mest eftir. Dæmigerð
hreyfieinkenni eru hægar hreyfingar, hvíldarskjálfti, stirðleiki og óstöðugleiki. Til
þess að greina sjúkdóminn þurfa hreyfingar einstaklingsins að vera hægar og a.m.k.
eitt af hinum hreyfieinkennunum einnig að vera til staðar (Birchall o.fl., 2017; Hart-
mann o.fl., 2019). Helstu hreyfi einkenni koma fram í töflu 1.
78 tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 96. árg. 2020
Af hverju er mikilvægt að fylgjast með kvíða, þung-
lyndi og hvataröskun hjá parkinsonsjúklingum í
kjölfar djúpkjarna-rafskautsörvunar?
Snædís Jónsdóttir1, Jónína H. Hafliðadóttir1, Marianne E. Klinke1,2
1 Göngudeild taugasjúkdóma, taugalækningadeild B2, Landspítala-háskólasjúkrahúsi
2 Hjúkrunarfræðideild Háskóla Íslands
Djúpkjarna-rafskautsörvun er meðferð sem notuð er fyrir einstaklinga með parkinsonveiki
(PV) sem eru með svæsin hreyfieinkenni. Þó meðferðin beinist aðallega að því að bæta hreyfi-
getu getur hún leitt til breytinga á ekki-hreyfieinkennum svo sem kvíða, þunglyndi og hvata -
röskun. Þessi einkenni falla oft í skuggann af hreyfieinkennum en geta haft afdrifarík áhrif á
sálfélagslega líðan. Hjúkrunarfræðingar gegna mikilvægu hlutverki í skimun og eftirliti með
kvíða, þunglyndi og hvataröskun þannig að hægt sé að grípa til viðeigandi meðferðarúrræða
ef vandamál koma í ljós.
Meðalaldur við greiningu PV er um 60 ár (Tysnes og Storstein,
2017). Það sem aðallega veldur sjúkdómseinkennum er missir eða
hrörnun á dópamínmyndandi taugafrumum í sortukjarna heilans
(e. substantia nigra). Þegar skortur er á taugaboðefninu dópamíni
verður ójafnvægi á starfsemi taugakerfisins.