Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2020, Blaðsíða 114

aðgengi að þjónustu er þægilegt og helst í nábýli við aðstand-
endur og vini (Martin o.fl., 2020). Arkitektar eru oft beðnir
um að endurhanna húsnæði til að taka mið af breyttum þörf -
um í kjölfar takmarkana á færni eða skynjun. Það er því mikil-
vægt að hjúkrunarfræðingar þekki þá möguleika sem felast í
hönnun húsa og þróun tækni til að auðvelda daglegt líf.
Hönnun og tækni til að efla sjálfstæði og öryggi
Samfara bættri hönnun og tækniþróun hefur reynst mögulegt
að hjálpa fólki til að lifa sjálfstæðu lífi á heimili sínu þrátt fyrir
skertan mátt og minni færni til athafna í kjölfar veikinda eða
fötlunar. Við hönnun húsnæðis fyrir eldra fólk sem býr við
minnkaða skynjun eða getu til sjálfsumönnunar er aðalatriði
að finna jafnvægi milli þess að tryggja öryggi og efla sjálfræði
(Van Steenwinkel o.fl., 2012). Í slíkri hönnun er gert er ráð
fyrir lyftu, breiðum dyragáttum, aðgengilegri baðaðstöðu fyrir
fólk með göngugrind, hjólastól eða lyftara ásamt rafrænum
hurða- og gluggaopnurum. Á allra síðustu árum hefur orðið
enn meiri tækniþróun á heimilum og segja má að fjórða
iðnbyltingin hafi haldið innreið sína hér á landi (Stefna í mál-
efnum eldri borgara 2018–2022). Dæmi um slíka hönnun eru
eldhús þar sem hægt er að breyta stillingum eftir því hver sér
um eldamennskuna, brautir til að flytja fólk í lyfturum, skynj-
arar sem notaðir eru til eftirlits og áminningar og tækni til að
auðvelda samskipti íbúa við heilbrigðisstarfsfólk, fjölskyldur
og vini. Utandyra er þess gætt að hiti sé í stéttum og að þær
séu hjólastólafærar. Göngustígar þurfa að vera aðgengilegir og
bekkir hafðir með reglulegu millibili. Allt eru þetta atriði sem
stuðla að vellíðan og gera fólki kleift að komast leiðar sinnar
og njóta umhverfisins og ferðast milli staða. Fjölþjóðlegur
rann sóknarhópur (Iwarsson o.fl., 2016) leitaðist við að sam -
þætta fyrirliggjandi þekkingu um samspil fjölmargra þátta á
heimilum sem hafa áhrif á áframhaldandi búsetu. Auk þeirra
atriða sem nefnd hafa verið bentu höfundar á lausar mottur
og varhugaverða gangvegi, of lítið eða of mikið af húsgögnum,
erfitt aðgengi að ruslageymslum ásamt skorti á stuðnings-
tækjum, eins og handföngum í svefnherbergi og á baði.
Rannsóknir hafa sýnt að byltur eru algengasta ástæðan fyrir
heilsufarserfiðleikum þeirra sem eru hrumir (Guirguis-Blake
o.fl., 2018). Því er áríðandi að ganga þannig frá heimilum að
komið sé í veg fyrir slys. Það má gera með því að huga vel að
öllum snúrum, setja stamar mottur undir laus teppi, líma
stama borða á tröppubrúnir, koma fyrir stuðningsgrindum og
fjarlægja hluti sem ef til vill geta þvælst fyrir. Þetta eru atriði
sem hjúkrunarfræðingar í heimahjúkrun huga að í sínum vitj-
unum og gera ráðstafanir til lagfæringar, oft í samvinnu við
iðjuþjálfa sem framkvæma frekari heimilisathuganir og um-
bætur. Samfara stefnunni um að fólk búi sem lengst á eigin
heimili hafa margar rannsóknir beinst að afstöðu eldra fólks
sem býr við minnkaða færni og langvinn veikindi til þess að
búa áfram heima. Rannsóknir sýna einnig að þeir sem búa við
þverrandi færni til hreyfingar eiga auðveldara með að athafna
sig á eigin heimili þar sem þeir þekkja hvern krók og kima
heldur en í ókunnu umhverfi. Ósjálfrátt leitast fólk við að
minnka óþarfa snúninga um heimilið, en kemur öllu hagan-
lega fyrir á einum stað, sjónvarpi, fjarstýringu, síma, lesljósi,
útvarpi og göngugrind (Kristín Björnsdóttir, 2018). Mikilvægt
er að starfsmenn sem koma á heimilin til að veita aðstoð átti
sig á slíku skipulagi og hjálpi til við að viðhalda því.
Ofangreindar aðferðir miðast að því að efla öryggi, sjálf -
stæði, sjálfræði og vellíðan íbúa. Því er brýnt að skoða áhrif
þess á stöðu einstaklingsins þegar heilbrigðisþjónustan fer í
auknum mæli fram á heimili fólks. Í mörgum löndum hafa
verið gerðar tilraunir með að flytja sjúkrahúsið tímabundið
heim (e. Hospital at home). Slíkar hugmyndir hafa verið kynnt -
ar hér á landi en hafa ekki verið útfærðar. Í þeim löndum þar
sem þessar aðferðir hafa verið prófaðar hefur yfirleitt verið
útbúin eins konar sjúkrastofa á heimilinu (Jester og Hicks,
2003a, 2003b). Þetta fyrirkomulag getur vissulega verið hag-
kvæmt og ákjósanlegt, en þó er mikilvægt að hefðir og vinnu-
reglur sjúkrahúsanna leiði ekki til þess að heimilið breytist í
sjúkra stofnun (Liaschenko, 1994). Það er einnig áríðandi að
hjúkrunarfræðingar í heimahjúkrun hugi að áhrifum þess að
heilbrigðisþjónusta fari fram á heimilum.
Heimilisathugun — hvað skiptir máli?
Líkt og í mörgum löndum eru iðjuþjálfar á Íslandi lykilstarfs-
menn heimaþjónustunnar í verkefnum sem tengjast breyt-
ingum á heimilum til að efla öryggi, vellíðan og sjálfstæði íbúa.
Hjúkrunarfræðingar í heimahjúkrun vinna náið með þeim.
Algengt er að iðjuþjálfar geri heimilisathugun í upphafi þjón-
ustu og setji í kjölfarið fram tillögur um breytingar á heimili
til að stuðla að því að heimilin verði þægilegri fyrir þá sem búa
við minnkaða færni í daglegu lífi. Í rannsóknum á þessu sviði
er lögð rík áhersla á að sjónarhorn, óskir og skilningur heim-
ilismanna ráði ferð við breytingar (Heywood, 2005) og að ekki
sé einungis leitast við að auka öryggi og færni heldur einnig
að viðhalda merkingu heimilisins (Tanner o.fl., 2008). Flestir
leggja mikla áherslu á að viðhalda sjálfræði sínu og vernda
einkalíf, en jafnframt hefur komið fram gildi þess að eiga góðar
samverustundir. Í tilfellarannsókn Sakellariou (2015) sem
fjallaði um breytingar á heimili manns með MND-sjúkdóm
og eiginkonu hans komu fram ólík sjónarmið fagfólks og hjón -
anna. Fagfólkið lagði megináherslu á að viðhalda sjálf stæði
mannsins en hjónunum var mest í mun að varðveita samband
og samverustundir sínar. Niðurstöður rannsóknarinnar minna
okkur á mikilvægi þess að leita ávallt eftir sjónarmiðum heim-
ilisfólks.
Samspil umhverfis, tækni og sjálfsmyndar
Á liðnum árum hefur skilningur vaxið á mikilvægi tengsla og
tilfinninga fyrir vellíðan og þeim áhrifum sem manngert um-
hverfi hefur á tilfinningalíf. Merkja má aukinn áhuga meðal
félagsvísindafólks á að skoða áhrif aðstæðna á heimilum á
líðan og sjálfsmynd íbúa. Í rannsóknum hefur komið fram að
breytingar á húsnæði og notkun flókinna tækja, eins og önd-
unarvéla, og hjálpartækja, s.s. lyftara, geta ógnað sjálfsmynd
íbúa og valdið vanlíðan (Kristín Björnsdóttir, 2018; Lindahl
og Kirk, 2019). Í danskri rannsókn er lýst togstreitunni annars
kristín björnsdóttir
114 tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 96. árg. 2020