Bændablaðið - 24.02.2022, Síða 42
Bændablaðið | Fimmtudagur 24. febrúar 202242
UTAN ÚR HEIMI
Útbreiðsla hafíss á norðurhveli sú mesta í 13 ár
Útbreiðsla hafíss á norðurslóðum í
janúar er sú mesta sem sést hefur
síðan 2009, eða í 13 ár. Einungis
tvisvar frá 2005 hefur hafís verið
meiri, eða í 17 ár. Nú í janúar var
hafísinn á Suðurheimsskautinu
hins vegar sá minnsti sem mælst
hefur, samkvæmt tölum Arctic
Data archive System, NIPR.
Ástæða þessarar hröðu hafís
söfnunar á Norðurheimsskautinu
er að hluta vegna kulda í sumar og
haust á vestanverðu Norðuríshafinu.
Hafísinn nú er meiri en mældist á
árunum 2005–2007 og einnig meiri
en öll árin frá 2010 til og með 2021.
Hafís hefur aukist frá 2018
Minnstu útbreiðslu náði hafísinn árið
2018 frá því gervihnattamælingar
hófust árið 1981. Síðan hefur ísinn
verið að aukast. Virðist það vera í takti
við kenningar sem Páll Bergþórsson
veðurfræðingur kom fram með fyrir
nokkrum árum um að við séum að
sigla inn í kuldaskeið.
Lækkandi sjávarhiti við Ísland
undanfarin ár gefur sömu vísbendingar.
Það er öfugt við kenningar sem flestir
hafa haldið á lofti. Framvindan mun
svo leiða í ljós hvort Páll hafi rétt
fyrir sér.
Vísindamenn bíða nú spenntir
eftir að sjá hvaða áhrif staðan nú hafi
á útbreiðsluna í mars næstkomandi
og ísbráðnun í sumar og stöðuna
þegar ísinn er að jafnaði minnstur í
september.
Staða hafíss á norðurhveli nálægt
meðaltali áranna
1981–2010
Að meðaltali var umfang hafíssins
á norðurslóðum um 13,88 milljónir
ferkílómetrar í janúar síðastliðnum.
Í lok mánaðarins var hafísinn svo
vel yfir 14 milljónir ferkílómetra. Er
staðan á Norðurheimskautinu nálægt
því að ná meðaltali áranna frá 1981 til
2010. Hafísinn er þó víða þynnri en oft
áður enda ekki eins gamall á svæðum
þegar bráðnunin var mest 2018.
Allt miðað við litlu ísöld
Þó það sé staðreynd að loftslag hafi
hlýnað að meðaltali á jörðinni í rúma
öld, þá virðist staðan hvað hafís varðar
í janúar skjóta dálítið skökku við þá
ofsafengna umræðu sem verið hefur
um hamfarahlýnun á undanförnum
misserum og árum. Svo mikill ákafi
hefur verið í þeim málflutningi að
þess hefur í alvöru verið krafist að
Íslendingar lýstu yfir neyðarástandi.
Þessi öfgafulla umræða er öll
miðuð út frá grunnstöðu sem markast
af litlu ísöld sem oft er tímasett frá um
1300 til 1850. Það á t.d. við mælingar
á hnignun jökla á Íslandi.
Ætla mætti af þeirri umræðu
að staðan sem var á litlu ísöld
á norðurhveli sé sérstaklega
eftirsóknarvert viðmið. Þá voru m.a.
dæmi um að áin Thames í London
botnfrysi. Þá voru líka dæmi um
að hafís hafi verið landfastur allt
í kringum Ísland, með tilheyrandi
uppskerubresti, eymd og fæðuskorti.
Reyndar snúast deilurnar um
loftslagshlýnun ekki síst um hvort
sú kenning standist að hlýnun
loftslags stafi alfarið af uppsöfnun
koltvísýrings CO2 í andrúmsloftinu
sem losaður er af mannavöldum, eða
hvort ástæðurnar séu aðrar.
Um þetta eru vísindamenn ekki
sammála. Háværustu raddirnar eru
þar fylgjandi kenningunni um að
hlutfallslega mjög lítið magn CO2
í lofthjúpnum (þúsundustu partar
úr milljón) geti valdið hlýnun
andrúmsloftsins.
Miðað við vaxandi hlutfall
CO2 í andrúmslofti á liðnum árum
og að það hafi um nýliðna helgi
19. febrúar, staðið í 418,6 ppm, þá er
trúlega mjög erfitt að útskýra aukna
ísmyndun á norðurslóðum. Glíma
vísindamanna við að sanna kenningar
sínar er því augljóslega ekki einföld.
Minni sveiflur á Suðurpólnum
Þótt hafís hafi verið að aukast á
norður hveli frá 2018, þá virðist
hlýnun jarðar ekki hafa valdið
eins sveiflukenndu ástandi á
Suðurpólnum.
Þar hefur ríkt mun meiri
stöðugleiki en ísinn hefur samt
verið að hopa. Er hann nú nálægt
því þegar hann var með minnsta
útbreiðslu á árinu 2017.
Áhrif stúlku og drengs á veður
Veðurfyrirbærið La Niña, sem leiðir
til 35°C kólnunar á austanverðu
Kyrrahafi, er nú að brotna upp með
tilheyrandi breytingum á veðurfar
á Suðurheimskautssvæðinu og upp
eftir Ameríku og víðar.
Hafís á Suðurheimskautssvæðinu
var því með mesta móti yfir
hausttímabilið á síðasta ári, en fer
nú minnkandi.
La Niña merkir stúlka á spænsku
og andstæða þessa veðurfars
fyrirbæris er drengurinn, eða El
Niño, sem leiðir til hlýnunar,
venju lega í sjö til níu mánuði.
Líklegt er því að ís muni minnka
á Suður heimskautssvæðinu á
næsta ári.
Athyglisvert er að fyrirbæris
sem menn nefna hnattræna hlýn
un hefur gætt mun minna á
Suður heimskautinu en á Norður
heimskautinu samkvæmt gögnum
EUMETSAT (Europe an Organi
sation for the Exploitation of
Meteorological Satellites). Frá 1979
hefur í raun verið aukin ísmyndun
á Suður heimskautssvæðinu,
eða um 310% vetur og sumar á
meðan flatarmál hafíss á Norður
heimskautinu hefur dregist saman
á bilinu 1040% vetur og sumar.
/HKr.
Hlutfallsleg þróun ísútbreiðslu á norðurhveli jarðar frá árinu 1978.Hafísinn á norðurslóðum er nú talsvert meiri en verið hefur allt frá árinu 2009.
Vísindamenn segja Golfstrauminn ýmist vera að hverfa eða stóreflast:
Í ágúst 2021 var Golfstraumurinn sagður vera að stöðvast,
en var svo sagður öflugri en nokkru sinni í janúar 2022
Í ágúst 2021 birtist frétt í breska
blaðinu the Guardian sem fleiri
fjölmiðlar gripu á lofti um að
máttur Golfstraumsins í Atlants
hafi væri um það bil að hrynja
vegna áhrifa af loftslagshlýnun.
Töldu vísindamenn sig þá
hafa fundið merki um að Golf
straumurinn væri við það að
stöðvast og það gæti verið vendi
punktur á þróun loftslags. Sex
mánuðum seinna, eða í janúar
2022, sýndu rannsóknir Norð
manna að þessu var þveröfugt
farið. Golfstraumurinn hafi verið
að styrkjast verulega.
Vangaveltur vísindamanna
um Golfstrauminn eru nátengdar
loftslags umræðunni á liðnum árum.
Mörgum varð því hverft við þegar
vísindamenn sögðu í ágúst 2021
að vísbendingar væru um að Golf
straumurinn væri að stöðvast. Ef
rétt væri myndi það hafa alvarlegar
afleiðingar fyrir búsetu fólks við
norðanvert Atlantshaf, þ.e. íbúa
NorðurEvrópu og þar með á
Íslandi. Hiti á þeim slóðum myndi
lækka stórlega.
Rannsóknir vísa hvort í sína áttina
Rannsókn vísindamanna sem greint
var frá í Guardian í ágúst á síðasta ári
á uppruna sinn í rannsókn Advancing
Earth and space science AGU frá
því í október 2020. Hún leiddi í ljós
„nánast algjört tap á stöðugleika
á síðustu öld“, þ.e. strauma sem
vísindamenn kalla Atlantic meridional
overturning circulation (AMOC). Svo
kom ný rannsókn frá Noregi sem
vísaði í þveröfuga átt. Allt eru það
hálærðir vísindamenn sem þarna eiga
í hlut og kannski spurning hvorum
hópnum fólk vill frekar trúa.
Golfstraumurinn sagður hafa
styrkst umtalsvert
Þann 24. janúar 2022 birtist svo þessi
frétt um norska rannsókn og sterka
stöðu Golfstraumsins. Í fyrirsögn
sagði þar:
„Golfstraumurinn verður sterk
ari og hlýrri, hraðar upphitun
norðurslóða – norsk rannsókn.“
Síðan sagði:
„Þökk sé hlýja straumnum, Golf
straumnum, eru svæði sem liggja að
honum, eins og strönd Noregs og
Kólaskagi Rússlands, með mildara
loftslag en önnur svæði á sömu
landfræðilegu breiddar gráðu. Þar
eru mun hlýrri vetur og aðgengi að
íslausum höfnum.“
Golfstraumurinn, kerfi heitra
strauma í NorðurAtlantshafi,
sem nær frá Flórída til Skandi
navíuskagans, Svalbarðaeyja
klasans og NorðurÍshafsins,
hefur styrkst umtalsvert, að því
er sameiginlegur hópur norskra
vísinda manna hefur ályktað.
„Vatnsflæði hefur aukist nokkuð
jafnt,“ sagði Lars Henrik Smedsrud,
prófessor við háskól ann í Bergen
og fræðimaður við Bjerknes
miðstöðina, við ríkisútvarpið NRK.
– „Þetta þýðir að Golfstraumurinn
inn í norðurhöf hefur styrkst.“
30% aukning á hitaflutningi
Niðurstöður norsku vísindamann anna
gáfu til kynna að hitaflutn ingurinn
hafi orðið um 30 prósent sterkari.
Með öðrum orðum, mun meira og
hlýrra vatn fer norður á styttri tíma.
Þetta leiðir aftur til hlýrra
loftslags á strönd Noregs, norður
skautseyjum og Kólaskaga Rúss
lands. Veðurfræðistofnun Noregs
komst að þeirri niðurstöðu að vetur
í borginni Bodø í Nordlandssýslu hafi
styst um tvo mánuði.
„Við bjuggumst við auknu
hitastigi vegna hlýnunar jarðar. Það
kemur því ekki á óvart að vatnið sem
rennur norður sé hlýrra. En það er
samt í raun ekkert sem ætti að benda
til aukins magnflutnings. Það kemur
á óvart,“ útskýrði Smedsrud.
Að sögn Smedsrud eru tvær
líklegar skýringar. Í fyrsta lagi er
sterkari vindur að þrýsta meiri sjó
norður og í átt að ströndinni. Samt
er óvíst hvort sterkir vindar verði
viðvarandi í framtíðinni.
„Ef við lítum enn lengra aftur í
tímann, eða til 1850, blés jafn mikið
og í dag,“ útskýrði Smedsrud.
Annað er meiri þéttleikamunur á
vatns massanum sem gerir straum
inn sem ber með sér mikinn massa
af volgu vatni. Þetta hefur í för
með sér vítahring þar sem minni ís
veldur því að meiri hiti frá sjó fer út
í andrúmsloftið og hraðar því ferlinu.
Ef þessi niðurstaða Norðmanna er
rétt, sem og sá hluti í rannsókn AMOC
sem sýndi áhrif hafsins á að auka
hita lofthjúpsins á norðurslóðum,
þá er kannski eðlilegt að leikmenn
spyrji hvernig vísindamenn skýri þá
aukna ísmyndun á norðurslóðum
í vetur. Eitthvað í fregnum af
þessum andstæðu niðurstöðum
vísindarannsókna gengur ekki alveg
upp í hugum leikmanna.
Sagan sýnir að eldgos hafa
haft áhrif til kælingar lofthjúpsins
í gegnum tíðina. Hvergi er þó í
rannsóknunum minnst á möguleg
áhrif af margra mánaða eldgosi á
Íslandi á síðasta ári. /HKr.