Bændablaðið - 24.02.2022, Qupperneq 56

Bændablaðið | Fimmtudagur 24. febrúar 202256
Íslenskur landbúnaður er stund ­
aður hringinn umhverfis landið.
Hann mótar ásýnd lands og byggða
og er mikilvæg stoð at vinnu­
lífs. Starfsumhverfi hans mótast
annars vegar af náttúrulegum
aðstæðum, þekk ingu og hugviti og
hins vegar af lagalegu umhverfi.
Búvörulög og viðskiptasamningar
vega þar þungt. Á síðustu
mánuðum hafa fallið dómar og
verið kveðnir upp úrskurðir sem
skipta landbúnaðinn miklu. Hér
á eftir verður gerð grein fyrir
þessum málum en þar eru þrjú
mál á ferðinni sem tengjast að
einhverju leyti.
Í ársbyrjun 2020 hleypti MS af stað
verkefni sem miðaði að því að skýra
vaxandi mun á sölu próteinþáttar
mjólkur og fituhlutanum og finna
leiðir til að bregðast við honum þar
sem gríðarlegur kostnaður hlýst
af þessu misvægi. Ráðist var í að
afla upplýsinga um tollflokkun
í nágrannalöndunum á nokkrum
mjólkurafurðum, þar á meðal rifnum
osti sem sérstaklega er hannaður til
notkunar á pitsur sem bakaðar eru
við háan hita. Afrakstur þeirrar vinnu
varð til þess að stjórnvöldum var
sent erindi um að tollframkvæmd og
tolleftirlit væri í andstöðu við ákvæði
tollalaga nr. 88/2005. Þetta leiddi
til breytinga á tollaframkvæmd og
reksturs ágreiningsmála. Nú hafa
þrjú slík mál verið til lykta leidd
fyrir Landsrétti og yfirskattanefnd.
1. Ostur en ekki jurtaostur
Þann 11. febrúar sl. kvað Landsréttur
upp dóm í máli Danóls ehf. sem
flutti inn pitsuostinn Festino IQF
Mozzarella Pizza Mix án nokkurra
tolla, þótt ljóst væri að osturinn
innihéldi 82-83% mozzarella ost.
Innflutningurinn grundvallaðist
á bindandi álitum sem virtust
ekki vera byggð á réttri túlkun
tollskrár. Eftir ábendingar um þessa
tollframkvæmd ákvað Tollurinn
að taka innflutninginn til nánari
skoðunar en leiddi það til þess að
tollur var lagður á pitsuostinn með
sérstökum úrskurði tollgæslustjóra.
Innflutningsfyrirtækið var ósátt
við þessa breyttu tollframkvæmd
og höfðaði mál til ógildingar
úrskurðinum. Héraðsdómur
Reykja víkur hafnaði kröfu fyrir-
tækis ins og þann 11. febrúar sl.
staðfesti Landsréttur niðurstöðu
héraðsdóms. Fyrirtækinu var auk
þess gert að greiða málskostnað á
báðum dómstigum. Hér er komið
skýrt fordæmi þess að ostur sem
inniheldur 82-83% mozzarella ost
skuli flokkaður í 4. kafla tollskrár
og bera af þeim sökum fullan toll
samkvæmt tollalögum nr. 88/2005.
Áhrif innflutnings „jurtaosta“
á ostamarkaðinn
Áhrif þessa máls á markað fyrir ost
hér á landi eru greinileg. Þannig dróst
innflutningur á „jurtaosti“ saman um
123 tonn milli áranna 2020 og 2021.
Það ber þó að hafa í huga að áhrifin
byrjuðu að koma fram strax í október
2020 og munurinn á ársgrundvelli
því meiri.
2. Brauðrasp breytir ekki osti
í jurtaost
Í öðru máli, sem rekið var fyrir
yfirskattanefnd, var tekist á um
tollflokkun á ostum sem höfðu verið
hjúpaðir með deigi eða brauðraspi.
Hér var fjallað um fjórar tegundir
bakaðra osta. Atvik þessa máls voru
þau að þann 30. ágúst 2018 gaf
tollgæslustjóri út fjögur bindandi
álit um tollflokkun þessara osta
(bakaðar mozzarella stangir, bakaðir
smáostar, bakaðir Camembert ostar
og bakaðir Camembert smáostar).
Eftir ábendingar um að tollflokkun
þessara osta kynni að vera ábótavant
tók Tollurinn innflutning þeirra til
nánari skoðunar. Í byrjun 2021
greindi Tollurinn innflytjandanum
frá því að fyrirhugað væri að
afturkalla umrædd bindandi álit
enda væru þau ekki í samræmi við
tollalög nr. 88/2005. Málið fór síðan
í gegnum kæruferli hjá embættinu og
þaðan til yfirskattanefndar. Nefndin
kvað síðan upp úrskurð sinn þann
26. janúar sl. þar sem kröfum
innflytjanda er hafnað – niðurstaðan
er því sú að fjórar tegundir innfluttra
osta eru ekki lengur tollflokkaðar
í kafla 2106 í tollskrá (án tolla),
heldur eru ostarnir tollflokkaðir í
kafla 0406 (tollur álagður).
Til viðbótar má nefna að þann 28.
október 2021 staðfesti atvinnuvega-
og nýsköpunarráðuneytið ákvörðun
Matvælastofnunar (MAST)
um að fjórar vörutegundir osta,
sambærilegra þeim sem hér um
ræðir, skuli sæta landamæra-
eftirliti. MAST leit svo á að um sé
að ræða samsettar vörur sem falla
undir landamæraeftirlit sam kvæmt
reglugerð nr. 1440/2020, um skrár
yfir samsettar afurðir sem skulu sæta
eftirliti á landamæraeftirlitsstöðvum.
Umræddir ostar falla því undir eftirlit
MAST eftir birtingu úrskurðar
atvinnuvega- og nýsköpunar ráðu-
neytis.
3. Dómstólar taka af
skarið varðandi gildissvið
markmiðskafla búvörulaganna
Þann 18. nóvember sl. kvað Hæsti-
réttur upp dóm í máli Ásbjörns
Ólafssonar ehf. gegn íslenska ríkinu.
Umrætt mál snerist um það hvort
lögmæti gjaldtöku fyrir tollkvóta
vegna innflutnings á kjötvörum
stæðist ákvæði stjórnarskrárinnar
um skattlagningu. Þetta mál er
eitt margra sem rekin hafa verið
á undanförnum árum þar sem
reynt hefur á lögmæti tollkvóta á
grundvelli búvöru- og tollalaga.
Þetta mál er hins vegar merkilegt
fyrir þær sakir að þar kveður við
nýjan tón í rökstuðningi Hæstaréttar.
Í forsendum Hæstaréttar kveður
við nýjan tón
Með þessum dómi Hæstaréttar er
komist að þeirri niðurstöðu að með
skattlagningu sem felst í gjaldtöku
fyrir tollkvóta viðhafi löggjafinn
tiltekna stjórnarframkvæmd sem
stefnir að lögmætu markmiði. Í
því sambandi vísar Hæstiréttur
til 1. gr. búvörulaga en það er sú
löggjöf sem gildir um framleiðslu
landbúnaðarvara í landinu og
er hryggjarstykkið í stjórnkerfi
landbúnaðar. Í forsendunum Hæsta-
réttar kemur skýrt fram að ljá verði
löggjafanum víðtækt svigrúm við
val á leiðum til að ná markmiðum
búvörulaga að því tilskildu að
gætt sé grundvallarsjónarmiða
stjórnarskrár. Komst Hæstiréttur
að þeirri niðurstöðu að gild
skattlagningarheimild hefði legið
til grundvallar þeirri gjaldtöku sem
fólst í greiðslu fyrir þá tollkvóta sem
málið laut að.
Með þessum dómi Hæstaréttar er
komin fram skýr niðurstaða um að
fyrirkomulag úthlutunar tollkvóta
standist ákvæði stjórnarskrár. Má
í raun segja að þessum nýja tón í
forsendum Hæstaréttar svipi til
forsendna sem finna má í dómum
Evrópu-dómstólsins í málum sem
varða evrópskan landbúnað, en
meira um það síðar.
Þann 11. febrúar sl. kvað svo
Landsréttur upp fimm dóma þar
sem íslenska ríkið var sýknað
af kröfu innflutningsfyrirtækja
um endurgreiðslu gjalda sem
innflytjendurnir höfðu innt af hendi
til íslenska ríkisins samkvæmt
5. gr. tollalaga nr. 88/2005 vegna
innflutnings á landbúnaðarvörum. Í
forsendum Landsréttar kveður enn
fremur við nýjan tón:
„Að baki því fyrirkomulagi
sem mælt er fyrir um í 65. gr.
A búvörulaga og 3. mgr. 12. gr.
tollalaga um úthlutun tímabundinna
tollkvóta á sérstökum tollkjörum
búa lögmæt markmið sem koma
fram í 1. gr. búvörulaga [...] verður
að játa löggjafanum talsvert
svigrúm um val á leiðum að
þeim markmiðum að því tilskildu
að gætt sé grundvallarsjónarmiða
stjórnarskrár um að skattar skuli
lagðir á eftir almennum efnislegum
mælikvarða og jafnræðis gætt
gagnvart skattborgunum eftir því
sem unnt er.“
Að lokum
Það má því segja að mikilvægir
áfangasigrar hafa unnist á síðustu
misserum í málefnum land bún-
aðar ins. Þeir lúta annars vegar að
landamæraeftirliti (tolla fram kvæmd)
og framkvæmd EES löggjafar
(heilbrigðiseftirliti). Hins vegar hafa
svo dómstólar undirstrikað vægi
búvörulaga og markmiðskafla þeirra.
Það er skoðun greinarhöfundar að
barátta fyrir hagsmunum bænda
hafi skilað mælanlegum árangri eftir
nokkra ágjöf undangenginna ára sem
fylgdi í kjölfar gerðar og innleiðingar
nýlegra viðskiptasamninga um
landbúnaðarvörur. Mikilvægt er
að fylgja þessum hagsmunamálum
frekar eftir á komandi misserum.
Erna Bjarnadóttir,
verkefnastjóri hjá MS
Tollalög og tollframkvæmd er órofa hluti
starfsumhverfis landbúnaðarins
Á FAGLEGUM NÓTUM
Erna Bjarnadóttir.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
2020 2021
Innflutningur á jurtarjóma, tonn
0
50
100
150
200
250
2020 2021
Innflutningur á jurtaosti, tonn