Milli mála - 2021, Side 121

MILLI MÁLA
120 Milli mála 13/2021
hefur myndast fyrir samruna tveggja orða, annars vegar sagnorðsins
dar ,gefa, rétta‘ og hins vegar atviksorðsins acá ‚hingað‘. Annað
athyglisvert dæmi um stakyrði í spænsku er orðið cras sem er atviks-
orð og merkir ‚á morgun‘. Orðið kemur fyrir í orðasambandinu hoy
venido y cras garrido (‚erfiðleikar sem eru að baki í dag eru það ekki
endilega á morgun‘). Hér er á ferðinni forna latneska orðið cras ‚á
morgun‘ sem vék fyrir öðru orði á miðöldum en hefur haldist í
þessu orðasambandi (García-Page Sánchez 1990, 284). Hvað
íslenskuna varðar mætti e.t.v. nefna orðaparið holt og bolt (‚upp til
hópa, án þess að gera greinarmun á einstökum hlutum‘ (ÍO), ,af
handahófi, upp og ofan‘ (ÍOS) eða ‚út um allt og óreglulega‘ (ÍNO))
þar sem bolt er rímorð og stakyrði. Benda má á orðapörin von og
óvon, punktur og basta, á rúi og stúi, hvorki tangur né tetur og lon og don
sem dæmi um orðapör með stakyrðum, þó með þeim fyrirvara að
sum orðapörin eru tökuorðapör.
Stakyrði geta átt sér samyrði annarrar og óskyldrar merkingar (þ.
Homonym, sp. homónimo). Gott dæmi um það er að finna í fasta orða-
sambandinu mit Kind und Kegel (,með börn og buru‘). Orðið Kegel
(‚keila‘) er til í þýsku en í orðtakinu kemur hins vegar fyrir samyrðið
Kegel (‚óskilgetið barn‘) sem er orðsifjalega og merkingarlega annað
orð en Kegel (‚keila‘) (Fleischer 1982, 45; Sverrisdóttir 2012, 184). Í
orðasamböndum kemur fyrir að orð sem til eru í málinu séu notuð í
orðapari í þeim tilgangi einum að kalla fram hljómfall og rím. Dæmi
um slíkt í spænsku er orðaparið (prometer) el oro y el moro (‚(lofa) gulli
og grænum skógum‘). Seinni liðurinn moro merkir ‚mári, íbúi
Norður-Afríku‘, og hefur ekkert með merkingu orðasambandsins að
gera; moro rímar hinsvegar við orðið oro (García-Page Sánchez 1990,
287; 2008, 332).
Samkvæmt skilgreiningu Burgers geta orðapör ennfremur verið
þannig gerð að sama orðið er endurtekið og tengt með tengiorði. Sem
dæmi má nefna Schulter an Schulter, hombro con hombro og hlið við hlið
sem öll merkja það sama.7
Þá gerir Burger ennfremur greinarmun á orðapörum eftir því
7 Hjá Burger er hins vegar ekki alltaf gerður skýr greinarmunur á því sem hann nefnir líkanamynd-
anir (Modellbildungen) og orðapörum sem mynduð eru á þennan hátt. Líkanamyndanir fylgja
ákveðnu mynstri s.s. x für x, x tras x og x eftir x (Burger 2007, 55). Dæmi: Tag für Tag, día tras
día og dag eftir dag. Hins vegar eru Schritt für Schritt, paso por paso og skref fyrir skref dæmi um
hliðstæð orðapör með samsvarandi merkingu á þýsku, spænsku og íslensku.
KURZ UND BÜNDIG , RASO Y CORTO EÐA STUTT OG LAGGOTT
10.33112/millimala.13.5