Sjómannablaðið Víkingur - 01.01.2020, Qupperneq 94

94 – Sjómannablaðið Víkingur
Við Íslendingar höfum ávallt verið veikir fyrir gáfumönn-
um. Og það er gáfulegt að lesa bækur. Þess vegna hafa
bókaskrif og bókaútgáfa blómstrað hérlendis frá örófi
alda. Fyrir vikið fengum við arf, sjálfar Íslendingasögurnar,
sem sannfærði okkur um að við værum sérstök, jafnvel ögn
betri en margur annar og vissulega ekki fædd til að vera hjú
annarra þjóða. Við værum þvert á móti merkilegur mannkyns-
stofn sem hefði alla burði til að standa á eigin fótum. Þessu
fengu Danir að kynnast æ betur þegar leið á 19. öld og sein-
ast uppgáfust þeir á þessum þrjóskupúkum norður í hafi.
– Þið skuluð þá bara sigla ykkar sjó, sagði danskurinn og 1. des-
ember 1918 varð Ísland frjálst og fullvalda konungsríki. Enginn
kóngur varð þó nokkru sinni jafn-pirraður út í Íslendinga og
Kristján tíundi sem er þó eini konungurinn sem ríkt hefur yfir
frjálsu Íslandi.
En nú er ég á góðri leið út á hálan ís og reyndar líka í allt aðra
sálma en meiningin var með þessum skrifum. Mig langar nefni-
lega til að bregða upp mynd af speki landans. Byrjum á Konráð
Gíslasyni en hann sagði: „Andi hvers einstaks, hversu vel sem
hann er af Guði gjörr, verður að engum þrifnaði, nema hann njóti
annarra að, og taki birtu af hugum annarra.“

„Ég held mér sé nú best að hætta að yrkja.“
Bjarni Thorarensen, amtmaður og skáld, þegar hann heyrði
Gunnarshólma Jónasar Hallgrímssonar.
*
„Enginn skyldi svigurmæli til sín taka nema eiga þættist.“
Guðmundur Arason, búandi á Auðkúlu í Arnarfirði á fyrri hluta
19. aldar, við sýslumanninn þegar sá síðarnefndi ætlaði að móðg-
ast yfir orðum er Guðmundar hafði látið falla.

Steingrímur Matthíasson læknir skrifaði í nóvember
1919. Hann var þá staddur í Berlín:
„Það er svo að sjá, sem mannssálirnar fjarlægist hvorar aðra, því
fleiri sem þær koma saman til að lifa í einni kássu.“

„Þjóðarmeðvitundin er orðin spillt af margra alda hordauða. Allir
telja sér skylt yfir að hylma. Þetta er svo almennt. Þaðan allar
þessar krankleikasögur í fé á vorin. Ljóta nafnið má eigi nefna, en
ljóta verkið má vinna ár eftir ár. ... Sú hugsun þarf að komast
fram, komast í hámæli, svo sár og beisk sem hún er og illa þökk-
uð, að skömmin á að bíta miklu sárar en skaðinn.“
Þórhallur Bjarnarson biskup vorið 1916 þegar hann
átaldi íslenska bændur fyrir að horfella búpening sinn.

„En þó hefur það oftast verið og víðast, að skömmin hefur
skömm heitið og dyggðin dyggð, jafnvel hjá þeim, sem ekki hafa
dyggðina elskað né hatað skömmina.“
Jón Vídalín í postillu sinni.

„Það er ekkert orðið eftir af mér nema andskotans hugurinn til að
kvelja mig.“
Þórður Tómasson á Rauðafelli í hárri elli en hann
hafði ungur verið mikill kappsmaður.

„Óvön ferðum, illa járnuð, menn þungir, létt riðið, lána hana
ekki.“
Ólafur Guðbrandsson, er bjó í Litluhlíð á Barðaströnd, þegar maður
nokkur falaði af honum til láns skjótta hryssu. Ólafur var þekktur
fyrir að vera gagnorður, hirða vel um allar skepnur og ekki vildi
hann fyrir nokkurn mun ofþjaka hrossum sínum.

„Hún þarna, góðan, er eins og skrifari á tjörn í stormi guðs misk-
unnar.“
Með þessum orðum lýsti Bjarni Pétursson hafnsögumaður
Ragnheiði Jónsdóttur, eiginkonu Jóns Kolbeinssonar kaupmanns í
Stykkishólmi, en hún riðaði nokkuð höfði.

„Giftu þig og stattu þig!“
Matthías í gullbrúðkaupi Schiötshjóna á Akureyri í nóvember 1916.
Kvaðst hann vilja bæta þessum orðum við svartnættisþenkingu
Sókratesar en þessi víðfrægi Aþenubúi sagði forðum: „Giftu þig! Þú
verður ekki ánægður. Giftu þig ekki! Og þú verður heldur ekki
ánægður.“

„Lýðstjórn er sífeldum breytingum og byltingum undirorpin og
endar oft í harðstjórn eða óstjórn; því þar sem margir ráða, ræður
enginn.“
Frímann B. Arngrímsson.

„Ég hef lagt alla mína sál í myndirnar handa ykkur, ég hef brotið
hjartað í mér í sundur í liti til að gefa ykkur.“
Jóhannes S. Kjarval þegar hann varð áttræður árið 1965.

Speki landans
Jóhannes Kjarval í Fjörunni á Akureyri.