Bændablaðið - 12.01.2023, Side 21

21Bændablaðið | Fimmtudagur 12. janúar 2023
málsins, en auk innleggsins sem þau
misstu af og á að greiða þann kostnað
og tíma sem fór í uppeldi nautsins,
leggst á þau förgunargjald.
„Einnig fór töluverður tími í að
leita réttar okkar en lengd málsins
spannar ellefu mánuði. Þannig að
heildartjón af völdum þessa atviks
hleypur fljótt á hundruðum þúsunda
króna, sé vinnan reiknuð með. Okkur
þykir þetta allt rosalega dapurlegt.
Í öðru orðinu er talað um
matarsóun en svo er gripið til svona
aðgerða vegna rangtúlkunar á
regluverki,“ segja þau.
Verklagsreglum breytt
Í umsögn Matvælastofnunar, sem sjá
má í úrskurði matvælaráðuneytisins,
er vísað í 5. grein reglugerðarinnar
um merkingu búfjár, þar sem fram
kemur að tiltekin viðurkennd forskráð
plötumerki skuli notuð, þar sem allar
upplýsingar eigi að vera prentaðar á
merkið svo þær séu óafmáanlegar.
Krafan sé að upplýsingarnar á
merkjunum séu óafmáanlegar
og lítur Matvælastofnun svo á að
handskrifaður texti á merki uppfylli
ekki það skilyrði.
Þá vísar stofnunin í 15. grein
umræddrar reglugerðar.
„Í 3. mgr. ákvæðisins er kveðið á
um að berist ómerkt dýr í sláturrétt
sláturhúss skuli það tilkynnt
dýralækni sláturhússins. Dýrinu
skuli slátrað en heilbrigðisskoðun
dýralæknis frestað eða tryggt við
heilbrigðisskoðun dýralæknis og
stimplun að afurðirnar fari ekki til
manneldis. Jafnframt er kveðið á um
í ákvæðinu að Matvælastofnun geti
veitt undanþágu frá þessu ákvæði
ef viðhlítandi skýringar koma fram
á því af hverju dýrið er ómerkt og
hægt er að sýna fram á uppruna þess
m.a. hvaða einstaklingsnúmer dýrið
hafði og skráningu í hjarðbók. Það er
á ábyrgð sláturhúss og/eða eiganda
búfjár að sýna fram á uppruna og
veita skýringar sem og óska eftir
undanþágu fyrir heilbrigðisskoðun
dýralæknis. Matvælastofnun vísar
til þess að rekjanleiki samkvæmt
löggjöfinni teljist ekki fullnægjandi
þegar forprentuð eyrnamerki vantar
í nautgrip.“
Þá rekur stofnunin breytt
verklag til tilmæla Eftirlitsstofnunar
EFTA (ESA) sem tilkynnt var
sláturleyfishöfum í júní árið 2021.
Þar voru sláturleyfishafar beðnir um
að kynna verklagsbreytingar fyrir
sínum viðskiptamönnum, þ.e.a.s.
bændum.
Breytingarnar fólu meðal
annars í sér að undanþágubeiðnir
skyldu berast a.m.k. sólarhring
fyrir slátrun. Í þessu tiltekna tilfelli
hafi undanþágubeiðnin borist eftir
slátrun.
Gekk lengra en ákvæði
reglugerðarinnar
Í úrskurði matvælaráðuneytisins
kemur fram að það taki ekki undir
það sjónarmið Matvælastofnunar að
hafna beri undanþágubeiðni bóndans
á þeim forsendum að stofnunin hafi
breytt verklagi sínu eins og lýst sé.
Verklagið gangi lengra en
ákvæði reglugerðarinnar og feli
í sér íþyngjandi kröfur sem ekki
hafi stoð í henni og gangi jafnvel
í berhögg við skýrt orðalag
reglugerðarinnar. Þannig hafi
stofnunin brotið gegn ákvæðum um
meðalhóf með ákvörðun sinni. Þá
telur ráðuneytið að Matvælastofnun
hafi brotið gegn leiðbeiningaskyldu
sinni með því að tilkynna aðeins
sláturleyfishöfum breytt verklag
en ekki bændum, enda sé um að
ræða verklagsbreytingar sem hafi
bein og íþyngjandi áhrif á bændur.
Úrskurður ráðuneytisins
var því að ógilda ákvörðun
Matvælastofnunar um að hafna
undanþágubeiðninni.
Í niðurstöðu úrskurðarins kemur
fram að bændurnir geti krafist
bóta en bera þarf slíka kröfu upp
við ríkislögmann. Ragnar og
Hrafnhildur gera fastlega ráð fyrir
því að ganga í það verk á næstunni.
Biðlar til bænda
Magnús, sláturhússtjóri á Hellu,
segir að gripum merktum með
handskrifuðu númeri hafi fækkað
gríðarlega enda séu menn orðnir
meðvitaðir um nýjar verklagsreglur.
Hann segir hins vegar að fyrir komi
að gripir beri slík merki en þá séu
þau í öllu falli fyrir löngu skrifuð.
„Það sést að þetta eru ekki
nýskrifuð merki og auðséð að ekki
er verið að reyna að svindla. Það
leikur enginn vafi á uppruna frekar
en á öðrum merkjum.“
Handskrifuð merki eru því frekar
undantekning en regla og bendir
Hrafnhildur á að uppruni hafi aldrei
verið vafaatriði í þeirra máli.
„Ég veit ekki betur en að bændur
séu að reyna að gera sitt besta og
hlýða tilmælum. Í okkar tilfelli var
hægt að fara beint inn í hjarðbókina
og sjá að ekki kom annað dýr til
greina. Ég velti fyrir mér af hverju
neyðarmerkin séu ekki leyfð eins
og áður, fyrst þau standa bændum
til boða. Ef bændum er treyst til
að merkja gripina sína sjálfir,
af hverju er þeim ekki treyst
til að endurmerkja með merki
með handskrifuðu gripanúmeri
ef merki dettur úr? Mér finnst
í raun algjör sóun á fjármunum
Matvælastofnunar að leggjast
svona þungt á mál sem eru nokkuð
augljós í úrvinnslu. Eðlilegra væri
að stofnunin legði þunga sinn í að
leysa alvarlegri mál. Það er vel
skiljanlegt að það þurfi að vera
reglur en það má ekki ganga út yfir
almenna skynsemi.“
Ragnar segir niðurstöðu
matvælaráðuneytisins að öllum
líkindum fordæmisgefandi fyrir
önnur tengd tilfelli sem komið
hafa upp.
„Við vonum að mál okkar verði
til þess að ekki þurfi að sóa frekari
tíma og fjármunum fyrir bændur,
umhverfið og Matvælastofnun. Nú
stendur til að Ríkisendurskoðun geri
úttekt á eftirliti Matvælastofnunar
með velferð dýra og því biðla ég
til bænda að beina athugasemdum
til Ríkisendurskoðanda ef þeir
hafa orðið varir við misbrest eða
undarlega starfshætti við eftirlit
Matvælastofnunar. Allt er þetta
mannanna verk sem má bæta. “
Vagnhöfði 7, 110 Reykjavík | Sími: 517 5000 | stalogstansar.is
stalogstansar.is
VARAHLUTIR Í
KERRUR
2012
2021
Viðbrögð Matvælastofnunar:
Verklagsreglur útfærðar eftir úrskurð
Matvælastofnun vinnur nú að því að útfæra verklagsreglur stofnunarinnar hvað varðar ómerkta nautgripi á sláturhúsum
til samræmis við úrskurð matvælaráðuneytisins. Sigurbjörg Ólöf Bergsdóttir, sérgreinadýralæknir nautgripa- og
sauðfjársjúkdóma, og Freydís Dana Sigurðardóttir, fagsviðsstjóri afurða kjöts hjá MAST, svöruðu fyrirspurn þegar kallað
var eftir viðbrögðum MAST við úrskurðinum. „Viðbrögð okkar eru jákvæð. Í úrskurðinum kemur fram viðurkenning á
verkferlinu eins og MAST hefur sett það fram. En útfæra þarf túlkun einstakra tilfella betur og það er það sem við erum
að vinna að núna.“
Þær svöruðu enn fremur sértækum spurningum um úrskurðinn og málið í heild:
Mér skilst að neyðarmerki hafi verið í boði til kaups fyrir bændur og vitað hafi verið að forprentaðar merkingar gætu
farið forgörðum, annaðhvort við upphafsmerkingu eða á líftíma gripa. Hvað varð til þess að MAST breytti afstöðu
sinni gagnvart þessum merkjum?
„Það sem varð til þess að MAST breytti afstöðu sinni er ábending frá ESA sem átti við rök að styðjast. Hin svokölluðu
neyðarmerki eru í raun ætluð sem bráðabirgðamerki til að nota í gripi á meðan beðið er eftir því að pöntun á endurprentuðu
merki komi í hús. Þessi merki eru fyrst og fremst ætluð til þess að nota í gripi í stíum sem týna merki og nauðsynlegt er
að bregðast við og auðkenna þá vegna hættu á að rekjanleiki gripa hverfi ef fleiri en einn í sömu stíu missir merki og erfitt
er að þekkja þá í sundur.
Það var aldrei meiningin með þessum merkjum að þau yrðu að varanlegum merkjum í eyrum gripa. Möguleikinn
á endurprentun merkja hefur ávallt verið fyrir hendi og afgreiðsla tekur almennt ekki meira en viku (fyrir utan
sumarleyfistíma). Líftími kvendýra sem mögulega eru merktir með bráðabirgðamerki snemma á lífsleiðinni er of langur
til þess að hægt væri að taka tillit til hans. Séu einhverjar ástæður fyrir því að bóndi getur ekki beðið eftir varanlegu
merki fyrir slátrun getur bóndi sent inn undanþágubeiðni til héraðsdýralæknis og sett var verklag um að bærist umsókn
tímanlega þar sem sýnt var að erfitt væri að skipta um merki var tekið tillit til þess. Þar með taldi stofnunin að búið væri
að taka tillit til gripa sem þegar voru með neyðar-/bráðabirgðamerki.“
Nú urðu bændur varir við að sumir fengu undanþágur en aðrir ekki, í nákvæmlega sömu aðstöðu, og tala um
geðþóttaákvörðun stofnunarinnar í því samhengi. Getið þið brugðist við slíku?
„Sömu verklagsreglur eru við lýði í öllum umdæmum og reynt eftir því sem mögulegt er að samræma verklag á þessu sviði
sem og öðrum. Það er misjafnt eftir umsóknum hvort allar upplýsingar sem til þarf koma fram, þó svo að dýraeigendurnir
telji sig vera í sömu stöðu þá nálgast héraðsdýralæknar undanþágubeiðnir út frá áhættu en einnig er tekið tillit til stöðu
skráninga hjá viðkomandi bónda við síðasta eftirlit ásamt fleiri upplýsingum. Stefna MAST er að gera sitt besta til að
koma í veg fyrir misræmi á milli svæða.“
Er einhver ástæða fyrir því að þessi mál, sem komu upp, eru einangruð við eitt svæði?
„Vandamál vegna handskrifaðra eða ólögmætra merkja virðast fyrst og fremst tengjast einu/mjög fáum sláturhúsum.
Kynningarbréf frá MAST fóru til allra sláturhúsa og oftar en einu sinni og voru sláturleyfishafar beðnir um að kynna
reglurnar fyrir sínum viðskiptavinum. Það getur hafa orðið einhver misbrestur á því. En flestir bændur hafa aðgang
að Bændablaðinu þar sem þessar verklagsreglur voru einnig kynntar í grein sem ég sendi inn á síðasta ári til þess
að reyna að tryggja að allir hefðu aðgang að þessum upplýsingum. Verkferlar héraðsdýralækna eru þeir sömu í öllum
umdæmum. Í flestum umdæmum sækja menn um undanþágu vegna vanmerkinga sólarhring fyrir slátrun og er þá
langoftast hægt að fyrirbyggja þessi vandamál. Sárasjaldan verður misbrestur á því nema, eins og fram hefur komið, hjá
örfáum sláturleyfishöfum.“
Matvælastofnun fer offari
Afstaða Bændasamtaka Íslands á málinu er einörð og fleiri mál af sambærilegum
toga eru í vinnslu innan samtakanna. Þau telja að framkvæmd Matvælastofnunar
við veitingu undanþága vegna frávika í merkingum nautgripa sé ekki í samræmi
við regluverkið. Hilmar Vilberg Gylfason, lögfræðingur hjá BÍ, bendir m.a. á að
stofnunin hafi ekki ansað fyrirspurn samtakanna um málið í átta mánuði. Þá
skjóti skökku við að heimtaka á skrokkum sé ekki leyfð við þær aðstæður sem
Ragnar og Hrafnhildur lýstu.
„Það hefur verið eindregin afstaða Bændasamtakanna alveg frá því samtökin
fengu fyrst fregnir af þessu máli að þarna væri MAST að fara offari. MAST er
hluti af stjórnsýslunni og verður að fylgja þeim reglum sem þar gilda sem eru
meðal annars rannsóknarreglan og meðalhófsreglan. Því miður er þetta ekki
eina málið af sambærilegum toga en vonandi verður þessi úrskurður til þess
að hér eftir verði fylgt verklagi sem byggir á meðalhófi. Bændasamtökin hafa
átt umtalsverð samskipti við MAST vegna þessara mála og ítrekað bent á að
framkvæmd veitingar undanþága vegna frávika í merkingum á nautgripum sé
ekki í samræmi við regluverkið.
Það er tvennt í þessu, í fyrsta lagi að MAST er heimilt að veita undanþágur og
ber að veita þær ef hægt er að sýna fram á um hvaða grip/gripi er að ræða.
Í maí á síðasta ári, eða fyrir tæpum átta mánuðum, sendu Bændasamtökin
upplýsingabeiðni á MAST þar sem óskað var eftir tilteknum upplýsingum sem
varða framkvæmd veitingar undanþága á þessum grundvelli, en þrátt fyrir
margar ítrekanir hefur stofnunin enn ekki brugðist við erindinu.
Í öðru lagi höfum við klórað okkur ansi mikið í kollinum yfir þeirri einörðu
afstöðu MAST að leyfa ekki heimtöku á skrokkum sem ekki uppfylla kröfur
reglugerðar um rekjanleika. Það er nokkuð sérstakt að stofnunin skuli túlka
regluverkið á þann veg að óheimilt sé að taka óstimplað kjöt út úr sláturhúsi til
heimaneyslu en sama grip hefði mátt slátra í hlöðunni heima á bæ til sömu nota.
Bændasamtökin hafa óskað skýringa á þessari afstöðu MAST en ekki fengið
neinar skýringar sem standast skoðun.
Í öllu þessu þá skýtur skökku við að á tímum þar sem mikið er rætt um
matarsóun og loftslagsmál sé 250 kg nautsskrokkum, sem í öllu falli myndu
standast heilbrigðisskoðun, fargað, án þess að stjórnsýslan svo mikið sem
blikni, á þeim grundvelli einum að í eyranu á gripnum sé handskrifað merki, sem
þó er vel læsilegt og hægt að rekja. Það er að sjálfsögðu framkvæmd sem stenst
enga skoðun. Sérstaklega í ljósi þess að það er jú bóndinn sem setur merkin í
eyrun á gripunum og því verði jafnframt að ganga út frá því að sami bóndinn sé
heiðarlegur með það hvaða gripur sé að fara í sláturhús,“ segir Hilmar.