Bændablaðið - 12.01.2023, Síða 26

26 Bændablaðið | Fimmtudagur 12. janúar 2023
LÍF&STARF
Lífræn hreinsistöð
• Fyrirferðalítil fullkomin
sambyggð skolphreinsistöð

• Uppfyllir ýtrustu kröfur um
gæði hreinsunar
• Engin rotþró eða siturlögn
25 ára ábyrgð
• Tæming seyru á þriggja til
fimm ára fresti
• Engir hreyfanlegir hlutir
• Stærðir frá 6 – 55 persónueiningar
Tunguhálsi 10 - 110 Reykjavík
Sími 517 2220 - petur@idnver.is

G
ra
fik
a
19
Uppgjör ársins 2022 í landbúnaði
á heimsvísu og ekki síst innan
Evrópusambandsins leiðir
ýmislegt áhugavert í ljós. Hvað
tókst vel og hvað rann út í sandinn?
Á heimasíðunni politico.eu er að
finna grein sem tekur saman debet
og kredit ársins.
Innrás Rússa í Úkraínu í febrúar
á síðasta ári og stríðsátökin þar
hafa haft gríðarleg áhrif á orkuverð
í Evrópu og landbúnað í heiminum.
Verð á áburði og öðrum aðföngum
til bænda hefur hækkað og í
framhaldinu verð á matvælum til
neytenda. Hverjir eru það sem hafa
hagnast eða tapað fjárhagslega á
slíkum hækkunum?
Óleyst mál og verðhækkanir
Vandamál í landbúnaði og
matvælaframleiðslu voru ærin
fyrir og innrás Rússa í Úkraínu
voru eins og að hella olíu á eldinn.
Þjóðir heims voru rétt að ná sér
eftir Covid-faraldurinn og lítill sem
enginn árangur hafði eða hefur náðst
í baráttunni við loftslagsbreytingar.
Árið 2022 stóð því heimurinn
þegar frammi fyrir aðsteðjandi
fæðuóöryggi.
Korn á heimsmarkaði
Stríðið í Úkraínu og aðgerðir Rússa
hafa komið í veg fyrir útflutning
á korni frá Úkraínu og olíu frá
Rússlandi og hvort tveggja leiddi
til mikilla verðhækkana.
Á friðartímum hefur Úkraína
framleitt um 10% af öllu hveiti á
heimsmarkaði og stór hluti af því
var seldur til fátækari landa heims.
Útflutningur á korni frá Úkraínu
fór úr fimm milljónum tonna í 1,4
milljón tonn á tímabili og jók það
enn á fæðukreppu heimsins og olli
hækkun á korni.
Á sama tíma og bændur í
Úkraínu hafa staði frammi fyrir
gríðarlegum erfiðleikum hefur
verð á korni á heimsmarkaði og
framfærslukostnaður neytenda
hækkað mikið. Ekki er heldur hægt
að líta framhjá því að í heiminum
líða tugmilljónir manna fæðuskort
og tóra margir við hungurmörk.
Fyrr á þessu ári bentu Sameinuðu
þjóðirnar á að allt frá upphafi
stríðsins hafi spákaupmenn á
hrávörumarkaði hagnast verulega
á verðhækkununum. Auk þess sem
fjöldi fjölþjóðlegra fyrirtækja með
sterka markaðsstöðu hafi nýtt sér
stöðuna til að hækka álagningu sína
og hagnað.
Notkun eiturefna í landbúnaði
Árið 2022 var lögð fram metnaðar-
full áætlun um að draga saman
notkun eiturefna í landbúnaði í
löndum innan Evrópusambandsins
um helming fyrir árið 2030.
Ekki voru allir sáttir við
áætlunina og í framhaldinu var
bent á að í henni væri ekki gert ráð
fyrir því að hún mundi hafa áhrif á
matvælaframleiðslu og líklega draga
úr henni. Áætlunin hefur því verið
tekin til endurskoðunar.
Ljóst er að þeir sem vilja draga úr
notkun eiturefna í landbúnaði hafa
lotið í lægra haldi að þessu sinni og
að þeir sem mótmæltu áætluninni
standi með pálmann í höndunum.
Áburðarverð
Fyrir innrás Rússa í Úkraínu
sáu Hvíta-Rússland og Rússar
Evrópu fyrir um 60% af áburði til
landbúnaðar og í kjölfar stríðsins
hækkaði verð á honum um 149%.
Hækkunin var gríðarlegt högg
fyrir bændur og þrátt fyrir að þeir hafi
víða fengið stuðning ríkisvaldsins
til að mæta hækkuninni olli hún
hækkun framleiðslukostnaðar og á
matvælum til neytenda. Þrátt fyrir
að verð á áburði hafi að hluta gengið
til baka, gildir ekki það sama um
smásöluverð á matvælum.
Eins og gefur að skilja eru það
bændur og neytendur, ekki síst í
fátækari ríkjum heims, sem mest
hafa tapað á hækkun áburðarverðs.
Þeir sem hafa hagnast mest
fjárhagslega á hækkuninni eru
áburðarframleiðendur eins og
Yara, BAFS, OCI, Fertiberia og
Grupa Azoty.
Merkingar á matvælum
Í lok síðasta árs stóð til að
fram kvæmdastjórn Evrópu-
sambandsins hefði lokið frágangi
að stefnu sem krefðist samræmdrar
næringarmerkingar framan á
matvælapakkningum. Merkingarnar
áttu meðal annars að hvetja
neytendur til að kaupa hollari
matvæli. Deilur milli Frakka og Ítala
um hvaða upplýsingar kæmu fram á
merkingunum stöðvuðu ferlið.
Varla er hægt að tala um
sigurvegara í þessu máli en án efa
eru það neytendur sem tapa þar sem
upplýsingar um næringarefnainnihald
matvæla mundi koma þeim mjög til
góða.
Landbúnaðarstefna
Evrópusambandsins
Á árinu tókst Evrópuráðinu að
áætla útgjöld ríkisstjórna landa
innan Evrópusambandsins næstu
fimm ár vegna sameiginlegrar
landbúnaðarstefnu sambandsins.
Gagnrýnendur stefnunnar hafa lengi
sagt hana allt of kostnaðarsama og að
henni sé stjórnað ofan frá og að ekki
sé tekið tillit til sérstöðu einstakra
landa eða búgreina innan þeirra.
Það að 28 lands- og svæðisáætlanir
hafi verið samþykktar í Brussel
er talið vera sigur fyrir bændur.
Umhverfisverndarsinnar telja aftur
á móti að samþykkt lands- og
svæðisáætlana sé afturför og muni
draga úr umhverfisvernd. /VH
Árið 2023 er alþjóðlegt ár hirsis
(e. millet) samkvæmt yfirlýsingu
Allsherjaþings Sameinuðu
þjóðanna. Matvæla- og land-
búnaðarstofnun Sameinuðu
þjóðanna (FAO) mun leiða
átaksverkefni undir myllumerkinu
#IYM2023.
Hirsi er samheiti yfir fjölda
grastegunda sem ræktaðar eru víða um
heim vegna fræjanna, sem notuð eru
til manneldis og sem fóður. Hirsi hefur
verið í fæðukeðju manna frá örófi alda
og verið undirstöðufæða þjóða Afríku
sunnan Sahara og í Suðaustur-Asíu.
Fræin eru minni en fræ þeirra
tegunda sem flokkast sem korn. Hirsi
er harðger planta og þeim hæfileikum
búin að geta vaxið í þurrum og
næringarsnauðum jarðvegi. Því telja
aðstandendur átaksverkefnis FAO
hirsi vera tilvalin til ræktunar á þeim
rýru svæðum sem farið hafa halloka
í baráttunni við loftslagsbreytingar.
FAO ætlar því að nýta árið til
að beina athygli að plöntunum og
afurðum hennar. Þannig vilja þau
stuðla að sjálfbærri framleiðslu á hirsi
og undirstrika framleiðslumöguleika
þess. Bent er á að aukin ræktun hirsis
geti stuðlað að betra fæðuöryggi þjóða
sem treysta á innflutt korn.
Næringargildi hirsis er fjölbreytt
og inniheldur það trefjar, góð
steinefni og prótein, auk þess sem
það er án glútens. Er átakinu ekki
eingöngu ætlað að leggja grunn að
grundvallarfæðuframleiðslu þjóða
sem búa við bág kjör, heldur er
einnig vonast til að tilraunaglaðir
Vesturlandabúar sjái sóma sinn í að
gera hirsi hluta af nútíma borgarfæðu,
smábændum í fátækari ríkjum Afríku
og Asíu til hagnaðar.
Framleiðsla og eftirspurn hirsis
hefur dregist saman samhliða aukinni
neyslu á hveiti, maís og hrísgrjónum.
Heimsframleiðsla hirsis var um það
bil 30 tonn árið 2020 og er langmest
framleitt í Indlandi, eða um 12,5 tonn.
Önnur stærri framleiðslulönd eru
Níger í Afríku, Kína, Nígería, Malí
og Eþíópía.
Með því að koma hirsi betur á
framfæri við neytendur víða um heim
binda aðstandendur átaksverkefnisins
vonir við að framleiðsla aukist. Lítil
utanríkisverslun á sér stað með hirsi en
ef framleiðslan eykst gæti hirsi orðið
plássfrekara í matvælakerfi heimsins
og treyst fæðuöryggi víða.
Með því að hvetja til aukinnar
ræktunar og framleiðslu á hirsi víðs
vegar vill FAO stuðla að skilvirkari,
viðnámsþolnari og sjálfbærari
matvælakerfi, mönnum og umhverfi
til bóta. /ghp
FAO ætlar að róa að því öllum árum að
stuðla að meiri framleiðslu og neyslu
á hirsi núna á árinu. Mynd / FAO
Matvæla- og landbúnaðarstofnun Sameinuðu þjóðanna:
Hirsi í hávegum haft
– Viðnámsþolin og næringarrík fræ fyrir grauta og brauð
Páfagaukur á perluhirsi á Indlandi
en þar er ræktunin umfangsmest.
Mynd / Sagar Paranjape
Tvær konur mylja hirsi í mortéli með stöplum. Mynd / Emmanuel Offei
Vandamál í landbúnaði og matvælaframleiðslu innan Evrópusambandsins
voru ærin á síðasta ári. Mynd / Gov.si
Evrópusambandið:
Debet og kredit 2022