Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2021, Blaðsíða 93

3. tbl. 97. árg. 2021 | Tímarit hjúkrunarfræðinga 91
pirraður ... blóðið hætt að renna þegar maður er kominn með
hann í hendurnar ... “. Annar greindi svo frá: „... maður missi
hann niður ... af því að maður er eitthvað að dunda við þetta
... “. Jafnframt var erfiðleikum lýst ef smokkur var of þröngur:
„... erfiðara að halda honum uppi ... það var ... mjög þrengt að,
mér leið eins og það væri kannski erfiðara að ná honum aftur
upp ...“. Þá komu einnig fram dæmi þess að óttast brátt sáðlát
við það að setja smokk á, sér í lagi ef hinn aðilinn aðstoðaði
við það: „Sérstaklega ef stelpurnar hjálpa ... það er rosalega
örvandi sko ... “. Í þessum aðstæðum verður spennan mjög
mikil og einstaklingurinn hefur greinilega miklar áhyggjur af
því hvort sú athöfn að setja smokkinn á takist eða ekki. Það er
mikið í húfi, sjálf karlmennskan.
Niðurstöður rannsóknarinnar benda til þess að það gangi
misvel hjá ungum karlmönnum að nota smokkinn. Hjá
sumum er þetta einfalt og auðvelt en hjá öðrum getur þetta
reynst þeim nokkuð erfitt eins og fram kom í rannsókn
Chernick og félaga (2019). Sumir eru jafnvel tvístígandi
og fá misvísandi skilaboð. Það sem einkum virðist hvetja
ungu karlmennina til smokkanotkunar er jákvæð afstaða til
hennar, góð þekking, finnast auðvelt að kaupa smokkinn og
þeir meta hann sem mikilvæga og trausta kynsjúkdóma- og
getnaðarvörn. Þeim finnst mikilvægt að taka ekki áhættu í
kynlífi. Þetta lýsir öryggi þeirra. Það er svo hið gagnstæða
sem virtist letja smokkanotkun og fólst í neikvæðri afstöðu
til smokkanotkunar, þekkingarleysi og meiri erfiðleikum með
að nálgast og nota smokkinn. Þessir þættir virtust skipta
máli varðandi óöryggi við smokkanotkun. Hjá þeim sem voru
óöruggir kom meðal annars fram að þeim þætti óþægilegt,
pirrandi og kæfandi að nota smokka. Óþægindi og kæfandi
tilfinning vísar til þess að viðkomandi hefur ekki fundið sér
smokk við hæfi. Að finnast smokkar vera pirrandi vísar hins
vegar til notkunarinnar sjálfrar og að neyðast til að trufla þetta
viðkvæma augnablik þegar reynir á sjálfa smokkanotkunina.
Þessu augnabliki er iðulega ekki lýst í eigindlegum rann-
sóknum um getnaðarvarnir og smokkanotkun (Dalessandro
o.fl., 2019; Noar o.fl., 2012) en fram hefur þó komið að með
því að rjúfa augnablikið þá gæti stelpan hætt við allt saman
(Davis o.fl., 2014). Það er greinilegt að þeir sem ráða verr við
smokkanotkun eru að glíma við margvíslega þætti er lúta
að vitsmuna- og sálfélagslegum þroska þeirra. Þeir virðast
eiga erfiðar með að átta sig á afleiðingum áhættuhegðunar,
verða fyrir áhrifum frá umhverfi sínu, eiga erfiðar með tjá sig á
eðlilegan hátt um smokkanotkun, eru óöruggir varðandi sjálfa
smokkanotkunina og leita gjarnan leiða til að koma sér hjá
notkuninni (Davis o.fl., 2014; Measor, 2006; Tulloch o.fl, 2004).
Það lykilatriði sem virðist gera aðstæðurnar þægilegar
við smokkanotkun er að geta á auðveldan hátt rætt við
kynlífsfélaga um þá notkun enda hefur verið sýnt fram á að
tjáskipti spá fyrir um smokkanotkun (French og Holland,
2013). Það er þó greinilegt að sumir eiga í meiri erfiðleikum
með þetta en aðrir (Breny og Lombardi, 2017). Það er því
mikils virði fyrir ungt fólk, kynferðislega vellíðan þess og
ábyrga kynhegðun að það kunni að tjá sig um kynlíf og
smokkanotkun á árangursríkan hátt.
UMRÆÐUR
Þessi rannsókn gefur enn ítarlegri mynd af kynlífsvanda ungra
karlmanna en erlendar megindlegar rannsóknir hafa hingað
til geta sýnt fram á (Graham o.fl., 2016; Hill, o.fl., 2015). Þær
rannsóknir gefa upplýsingar um hversu margir glíma við slíkan
vanda og öðrum tengdum þáttum en gefa ekki nákvæmar
lýsingar á því sem felst í þessari erfiðu reynslu og hvað það er
sem veldur þeim angist. Í rannsókn Graham og félaga (2016)
kom fram að 19% nefndu að risvandamál tengt smokkanotkun
hafði komið fyrir að minnsta kosti einu sinni (meðaltal
0,72, á bilinu 0-30 sinnum). Tengdust risvandamál fleiri
rekkjunautum, smokkar pössuðu ekki nógu vel eða minnkuðu
tilfinningu, þeir höfðu minni löngun til að nota smokka og
reyndu að setja smokkinn á áður en fullri reisn var náð. Í
rannsókn Hill og félaga (2015) kom fram að af þessum 220
sem höfðu upplifað smokkatengdan risvanda, þegar smokkur
var settur á, voru um 88% sem upplifðu þann vanda í minna
en helming tilvika síðastliðna 90 daga en 12,3% greindu frá
þessum vanda í flestum tilvikum eða alltaf. Í þeirra rannsókn
kom fram að það sem gat skipt máli varðandi risvanda við
smokkanotkun var rof á augnablikinu, að smokkar pössuðu
ekki eða minnkuðu tilfinningu, það tæki of langan tíma að
setja smokkinn á og of mikil áfengisneysla. Í sömu rannsókn
kom fram að hjá þeim sem upplifðu smokkatengdan risvanda
(n=220) þá fannst 72,6% þeirra það trufla augnablikið að þurfa
að setja smokkinn á fyrir kynmök. Í þessari íslensku rannsókn
sem hér er greint frá er augnablikinu lýst á töluvert ítarlegan
hátt og því betra að átta sig á þeim þáttum sem farið geta
úrskeiðis við notkunina. Það sem skiptir þar miklu máli er að
þetta hlé taki stuttan tíma, að smokkurinn sé innan seilingar
og að hann sé þægilegur.
Niðurstöður þessarar rannsóknar benda til þess að hlúa þurfi
verulega að þeim hópi ungra karlmanna sem á í erfiðleikum
með smokkanotkun og ná til þeirra sem einstaklinga. Fyrir
þá einstaklinga er mikilvægt að byggja upp þekkingu um
smokka (stærð, tegund, þykkt ...), vinna með neikvæða
afstöðu, fara í færniþætti er varða tjáskipti og hvaða þættir
eins og augnablikið skipta máli við notkun smokksins. Margar
leiðir eru færar til að efla sjálfsöryggi unga karlmenn á þessu
sviði. Það hefur t.d. sýnt sig að unglingspiltum/ungum
karlmönnum finnst tölvuleikir vera mjög spennandi. Það gæti
því reynst góð leið til að koma upplýsingum og æfingum til
þeirra í gegnum slíka leiki. Jafnframt gæti reynst gagnlegt að
útbúa forrit fyrir snjallsíma með upplýsingum um smokka.
Nýlega hefur í samvinnu við ungmenni verið þróað forrit af
þessum toga í Svíþjóð (Nielsen o.fl., 2020). Aðrir hafa þróað
gagnvirkt efni í tölvum (IDI=Interactive Digital Interventions)
þar sem einstaklingurinn hefur sinn eigin aðgang, þarf ekki
að gefa upp nafn og þátttaka er eftir þeim hraða sem hentar
einstaklingnum. Þetta tiltekna inngrip nefnist Men´s safer
sex (MenSS). Sýnt hefur verið fram á að slík nálgun geti meðal
annars aukið þekkingu, sjálfstrú og stuðlað að ábyrgari
kynhegðun (Bailey o.fl., 2015).
Styrkleikar og takmarkanir rannsóknarinnar
Helstu styrkleikar rannsóknarinnar voru þeir að með því að
taka einstaklingsviðtöl við unga karlmenn gafst tækifæri til
að öðlast dýpri skilning á reynsluheimi þeirra og upplifunum
m.t.t. smokkanotkunar og áhrifaþáttum hennar. Þátttakendur
gáfu einlægar og jafnframt innihaldsríkar lýsingar á
eigin reynsluheimi og afstöðu sinni til smokkanotkunar.
Sami rannsakandi tók öll viðtölin og studdist við sömu
Ritrýnd grein | Peer review