Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2021, Blaðsíða 65

3. tbl. 97. árg. 2021 | Tímarit hjúkrunarfræðinga 63
Gagnrýnin umfjöllun um áhrif og virkni þjónandi
forystu í skipulagsheildum
Þjónandi forysta hefur jákvæð áhrif á starfsánægju. Óháð
uppbyggingu og skipulagi skipulagsheildar þá munu
stjórnendur sem beita þjónandi forystu stuðla að meiri
starfsánægju starfsfólks en þeir sem gera það ekki (Eva o.fl.,
2021). Engu að síður er mikilvægt að taka til greina formgerð
vinnustaðarins. Niðurstöður rannsóknar Eva o.fl. (2021) sýna
að þjónandi forysta hefur veigameiri áhrif á starfsánægju
hjá stofnunum með óformfasta skipulagsheild. Í ákveðnum
tilfellum getur aukin formfesta á skipulagi og stjórnun komið í
staðinn fyrir þjónandi forystu (Eva o.fl., 2021).
Þrátt fyrir marga jákvæða eiginleika þjónandi forystu
hefur nálgunin nokkrar takmarkanir. Fyrst má nefna þá
merkingarfræðilegu togstreitu sem fram kemur í titlinum
og hefur aðferðin stundum verið álitin óraunsæ eða
duttlungafull. Að vera þjónandi leiðtogi felur í sér að fylgja og
það að fylgja er talið andstæðan við að leiða. Þrátt fyrir að
nálgun þjónandi forystu taki til greina áhrifavald er samspil
þess og virkni við þjónandi forystu ekki útlistað á sértækan
hátt (Northouse, 2018). Umfjöllun um þjónandi forystu hefur
oft þann undirtón að góður leiðtogi þurfi að setja sjálfan
sig í síðasta sæti og sýna fórnfýsi. Ósérplægin nálgun á
stjórnarháttum getur vissulega verið aðdáunarverð en felur
jafnframt í sér útópískan brag. Þar sem framleiðni, stjórnun,
markmiðasetning og mótun á framtíðarsýn getur stangast á
við grundvallaratriði leiðtogafærni (Northouse, 2018).
Meðal fræðimanna innan aðferðarinnar hefur verið
ágreiningur um hverjir kjarnaþættirnir raunverulega eru. Í
þjónandi forystu er gengið út frá að hjá stjórnandanum séu
til staðar ákveðnir eiginleikar, hæfni og hegðun. Þrátt fyrir
ýmsar rannsóknir hefur ekki enn tekist að ná eiginlegum
samhljóm um skilgreiningu á hugmyndafræðilegum
ramma aðferðarinnar. Þjónandi leiðtogi þarf að búa yfir
sjálfsþekkingu og meðvitund um eigin styrkleika og veikleika.
Ákvarðanataka byggist ekki eingöngu á staðreyndum heldur
þarf stjórnandinn, í gegnum ígrundun og sjálfsþekkingu, að
treysta á innsæi sitt. Einlægur áhugi á þankagangi annarra,
næmni og lægni við að bera kennsl á þarfir annarra flokkast
undir meginstoðir þjónandi forystu. Þeir þættir þurfa að
vera til staðar hjá stjórnandanum (Greenleaf, 2008). Sé
þessi útlistun skoðuð út frá mismunandi persónugerðum
einstaklinga má sjá að ekki er öllum slík hegðun og færni
jafneðlislæg. Skipulagsheildin gæti því stjórnast að mestu
eftir upplagi, persónueinkennum og eiginleikum stjórnandans
(Greasley og Bocârnea, 2014).
Ekki er ljóst af hverju hugtakið „að setja sig í spor annarra“ er
talið upp sem einn af atferlisþáttum þjónandi leiðtoga. Slíkur
eiginleiki felur í sér að skilja fólk án þess að vera endilega
sammála. Færa má rök fyrir því að flokka mætti hugtakið
sem ákveðna hugræna færni frekar en hegðun. Enn fremur,
hver eru rökin fyrir því að velja hugtakið sem úrslitaþátt
þjónandi forystu? Það að geta sett sig í spor annarra er án efa
mikilvægur eiginleiki hvers kyns stjórnanda (Northouse, 2018).
Þjónandi forysta hefur verið tengd við góð samskipti, traust
og virðingu á milli yfirmanns og starfsfólks. Aukin afköst í
vinnu, aukna starfsánægju og hollustu til stofnunar, minni
starfsmannaveltu og meiri ánægju með stjórnendur. Að
því gefnu mætti draga þá ályktun að ef leiðtogar innan
heilbrigðiskerfisins tileinka sér þjónandi forystu í auknum
mæli gæti það dregið úr mönnunarvanda sem þar ríkir að
einhverju leyti. Athyglisvert væri að sjá nánari rannsóknir á því
sviði.
Þjónandi forysta er stjórnunarstíll sem á einkar vel
við í heilbrigðisþjónustu og ekki síst í starfsumhverfi
hjúkrunarfræðinga. Má í því samhengi nefna umönnun
sjúklinga, forgangsröðun og úthlutun verkefna og að
eiga uppbyggileg samskipti við samstarfsfólk. Einnig eru
hjúkrunarfræðingar kennarar og veita öðrum hvatningu og
leiðsögn í starfi. Því má segja að þjónandi forysta ætti að
vera eðlislæg stjórnendum á hjúkrunarsviðum og falli vel
að umhverfi heilbrigðiskerfisins. Rannsóknir sýna að starf
hjúkrunarstjórnenda sé krefjandi og töluvert streituvaldandi.
Engar rannsóknir fundust sem skoða tengsl á milli þjónandi
forystu á hjúkrunarsviðum og streitu í starfi en væri það
áhugavert rannsóknarefni í náinni framtíð.
LOKAORÐ
Að lokum verður að hafa í huga þann svip sem persónugerð
einstaklinga setur á stjórnunarstíl. Þjónandi leiðtogi þarf að
búa yfir ákveðnum eiginleikum sem ekki er öllum stjórnendum
jafneðlislægt að tileinka sér. Einlægur áhugi stjórnandans á
öðrum og vilji hans til að tileinka sér sjálfsskoðun og ígrundun
eru grundvallarþættir. Rannsakendur velta einnig fyrir sér
undirliggjandi áhrifum þeirrar fórnfýsi og meðvirkni sem hefur
lengi þrifist í vinnustaðarmenningu hjúkrunarfræðinga. Þurfa
hjúkrunarstjórnendur sem vilja tileinka sér aðferðir þjónandi
forystu jafnvel að gæta sérstakrar varfærni þegar kemur að
hinu tvíeggja sverði sem ósérplægni getur verið?
Fræðigrein