Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2021, Blaðsíða 81

3. tbl. 97. árg. 2021 | Tímarit hjúkrunarfræðinga 79
samræmi í íslenskum og erlendum rannsóknum (Cronbach‘s
α >0,8) (Berglind Harpa Svavarsdóttir og Elísabet Hjörleifs-
dóttir, 2020; Cohen og Williamsson, 1988; Cohen o.fl.,1983;
Laufey Sæunn Birgisdóttir, 2018). Jafnframt voru átta
spurningar um námstengda streitu sem áður voru notaðar í
rannsókn á streitu háskólakvenna (Jóhanna Bernharðsdóttir,
2014). Fjórar spurninganna sneru að upplifun streitu
tengdri ástundun háskólanáms, samkeppni við nemendur
og samskipti við kennara og skorti á námsleiðbeiningum
(svarmöguleikar mjög litla=1, frekar litla=2, frekar mikla=3,
mjög mikla=4), ein spurning sneri að nægum stuðningi við
námið (já/nei), ein spurði hvort tími til námsins væri nægur
(svarmöguleikar nær aldrei=1, sjaldan=2, stundum=3,
oftast=4, nær alltaf=5), ein að því hver veiti stuðning í
náminu (svarmöguleikar kennari, samnemendur, maki, vinir,
fjölskylda, námsráðgjafi, aðrir) og að lokum var ein spurning
um hvernig viðkomandi brygðist við ef hann fyndi fyrir streitu
og voru gefnir upp 13 svarmöguleikar (bjargráð) (mynd 1).
Bjargráðin byggja m.a. á listanum Brief COPE (Carver, 1997)
og the Coping Behavior Inventory (Sheu o.fl., 2002) og voru
endurbætt fyrir notkun hjá háskólastúdentum af Jóhönnu
Bernharðsdóttur (2014).
Kulnun
Kulnun var metin með Copenhagen Burnout Inventory (CBI;
Kristensen o.fl., 2005) þar sem lögð er áhersla á ofþreytu
og örmögnun einstaklingsins á ákveðnum sviðum lífsins.
CBI skiptist í þrjá undirkvarða sem mæla persónutengda
kulnun (6 spurningar) starfstengda kulnun (7 spurningar) og
kulnun tengda samstarfsfólki (6 spurningar). Í samræmi við
leiðbeiningar höfunda var orðalag á kvarðanum starfstengd
kulnun aðlagað að nemendum og kvarðinn nefndur
námstengd kulnun og orðalag á kvarðanum kulnun tengd
samstarfsfólki var aðlagað á sama hátt að samnemendum.
Svarmöguleikar 7 spurninga voru að mjög litlu leyti=5, að litlu
leyti=4, að einhverju leyti=3, að miklu leyti=2, að mjög miklu
leyti=1 og 12 spurninga aldrei/næstum aldrei=4, sjaldan=3,
oft/stundum=2, alltaf=1. Við úrvinnslu eru gefin heildarstig
frá 0-100 þar sem fleiri stig á mælikvarðanum samsvara
aukinni skynjaðri kulnun þátttakanda túlkað þannig að mjög
mikil kulnun=100 stig, mikil kulnun=64-99 stig; meðalkulnun
26-63 stig og lítil kulnun=0-25 stig. Rétt er að taka fram að við
útsendingu á spurningalistanum var villa í svarmöguleikum.
Flokkaðir voru saman svarmöguleikarnir „oft“ og „stundum“
sem í upprunalega mælitækinu eru tveir möguleikar. Að
ráðum sérfræðings í tölfræði hjá Félagsvísindastofun HÍ var
tekið meðaltal þessara svarmöguleika og stigafjöldi reiknaður
út frá því. Innra samræmi undirkvarðanna hefur mælst gott
í íslenskum og erlendum rannsóknum (Crohnbach´s α >0,8)
(Berglind Harpa Svavarsdóttir og Elísabet Hjörleifsdóttir, 2020;
Creedy o.fl., 2017; Kristensen o.fl., 2005).
Spurningar um nám og framtíðaráform
Í sjö spurningum var spurt hvenær viðkomandi ákvað að
læra hjúkrun, hvort hann/hún komst ekki í nám sem óskað
var eftir, hversu tilbúin/n hann/hún var til að takast á við
hjúkrunarstarfið, hvort viðkomandi hafi hugleitt að skipta um
námsgrein meðan á náminu stóð, áætlanir um framhaldsnám,
líkindi á að hefja annað nám ótengt hjúkrun og hjúkrun sem
framtíðarstarf (sjá svarmöguleika í töflu 1).
Bakgrunnsspurningar
Spurt var um aldur, kyn, hjúskaparstöðu, börn, annað háskóla-
nám, sjúkraliðanám og um starf með náminu.
Gagnagreining
Tölfræðiúrvinnsla fór fram með tölfræðiforritinu Statistical
Package for the Social Sciences 26.00 (IBM Corp. 2019).
Lýsandi tölfræði var notuð við framsetningu niðurstaðna sem
lúta að námi og framtíðaráformum, almennri og námstengdri
streitu, bjargráðum, kulnun og bakgrunni. Til að skoða mun á
meðaltalsstigum PSS og undirkvörðum CBI var notað Mann-
Whitney U-próf og Kruskal Wallis-próf. Spearmans-rho var
notað til að reikna fylgni á milli breyta og kí-kvaðratpróf til að
skoða hlutfallsmun á milli óháðra hópa. Marktæknimörk voru
sett við p<0,05. Innri áreiðanleiki PSS og undirþátta CBI var
reiknaður með Crohnbach´s α-stuðli. Viðunandi áreiðanleiki
miðast við gildi yfir 0,70 (Field, 2013. Þrjár línulegar
fjölbreytuaðhvarfsgreiningar voru notaðar til að spá fyrir um
meðaltalsstiga á undirkvörðum CBI og ein til að spá fyrir um
meðaltalsstiga á PSS. Beitt var „enter“-aðferð og breytur með
marktæk tengsl við einhvern af undirkvörðunum þrem settar
inn í kulnunargreiningarnar og breytur með marktæk tengsl
við PSS í streitugreininguna. Lokalíkan hverrar greiningar er
birt.
Siðfræði
Rannsóknin var tilkynnt til Persónuverndar (S8680/2018)
og veittu deildarforseti Hjúkrunarfræðideildar HÍ og
formaður hjúkrunarfræðideildar HA heimild til að senda
spurningalistann út á netföng nemenda. Ekki var krafist
leyfis Vísindasiðanefndar. Þátttaka var nemendum frjáls
og ekki var áhætta af þátttöku. Fyllsta trúnaðar var gætt og
var nemendum bent á hvert þeir gætu leitað aðstoðar ef
óþægilegar hugsanir vöknuðu.
Ritrýnd grein | Peer review
Bakgrunnur, nám og framtíðaráform
Langflestir þátttakenda voru konur eða 79 (98%) og voru 78
(95%) í fullu námi. Meirihluti þeirra (71%) var undir þrítugu,
í sambúð/giftar/föstu sambandi (73%) og vann í 10% til 30%
starfshlutfalli samhliða námi (54%). Sjúkraliðaprófi höfðu
15% lokið og 10% öðru háskólanámi. Flestir ákváðu að læra
hjúkrun eftir menntaskóla (55%), 58 höfðu sjaldan/aldrei
(71%) hugsað um að skipta um námsgrein, 52 áætluðu að fara
í framhaldsnám (63%), 71 leit á hjúkrun sem framtíðarstarf
(87%), 17 töldu líklegt að þeir myndu hefja annað nám ótengt
hjúkrun (14%) og 51 taldi sig vel/mjög vel tilbúinn til að takast
á við hjúkrunarstarfið (62%) (tafla 1).
Streita
Almenn streita
Tafla 3 sýnir að meðaltalsstig á PSS var 17,8 (sf=5,4) og að 66
(80%) nemendur voru með streitustig yfir viðmiðunarmörkum
(>13,7 stig). Skoðaður var munur á meðaltalsstigum PSS
út frá breytum sem lúta að bakgrunni, námi og framtíðar-
áformum og streitu sem tengist námi. Marktækur munur
var að nemendur 24 ára og yngri (n=13;M=14,6;sf=5,2),
þeir sem upplifðu frekar/mjög litla streitu tengda skorti
NIÐURSTÖÐUR