Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2021, Blaðsíða 69

3. tbl. 97. árg. 2021 | Tímarit hjúkrunarfræðinga 67
Vanlíðan kvenna vegna kvíða og þunglyndis er algeng og rannsóknir sýna að 9-20% kvenna
finna fyrir einkennum þunglyndis og margar konur finna einnig fyrir kvíða (NICE, 2014). Margir
þættir geta haft áhrif á algengi kvíða og fjölmargar rannsóknir sýna að aukið álag eins og að
vera barnshafandi, verða foreldri eða vera heilbrigðisstarfsmaður á tímum COVID-19 hefur
aukið tíðni kvíða (Gao o.fl., 2020; Liu o.fl., 2021; Sahebi, 2021).
Hugræn atferlismeðferð (HAM) er samtalsmeðferð þar sem kenndar eru aðferðir sem hjálpa
viðkomandi að átta sig á eigin hugsunum, tilfinningum, líkamlegum viðbrögðum, hegðun
og hvernig hægt er að breyta mynstri neikvæðra hugsana. Ýmsar aðferðir eru kynntar til að
hafa áhrif á hugsanir og líðan til dæmis hugsanaskrá, að spegla sig í reynslu annarra og gera
ánægjulista. Niðurstöður rannsókna sýna að HAM getur verið árangursrík meðferð og gagnast
vel við kvíða og fæðingarþunglyndi (Pétur Tyrfingsson og Agnes Agnarsdóttir, 2011; Magnús
Sighvatsson o.fl., 2011; Westbrook o.fl., 2011) og NICE-leiðbeiningarnar mæla líka með HAM
(NICE, 2014). Niðurstöður yfirlitsgreinar sýndu að jákvæður árangur af HAM eftir lok meðferðar
og hópmeðferð getur verið jafnárangursrík og einstaklingsmeðferð. Vísbendingar eru um að
þegar horft er til langtímaáhrifa sé HAM árangursríkari en aðrar sálfræðimeðferðir fyrir suma
sjúklingahópa (Magnús B. Sighvatsson o.fl., 2011). Komið hefur í ljós í rannsóknum að HAM veitir
jafngóða meðferð og lyfjameðferð og reyndar áhrifaríkari sex mánuðum seinna (Borza, 2017;
Magnús B. Sighvatsson o.fl., 2011). Einnig hefur verið gerður samanburður á því að veita HAM
á hefðbundnum námskeiðum eða í gegnum Internetið, en niðurstöður rannsóknar Lindegaard
o.fl., (2020) sýndu að ekki var munur á árangri HAM eftir því hvernig meðferðin var veitt. Það átti
hvortveggja við varðandi líðan strax að loknu námskeiði og sex mánuðum seinna. Persónuleiki
fólks getur hins vegar haft áhrif á árangur og einstaklingar með persónuleikaröskun eru ólíklegri
til þess að hafa gagn af HAM en þeir sem ekki glíma við persónuleikaröskun (Mars o.fl. 2021).
Rannsóknir benda einnig til þess að fjölbreytt meðferðarform ásamt HAM, svo sem ráðgjöf
varðandi hreyfingu og næringu, auki líkur á bata þeirra sem glíma við kvíða og þunglyndi
(Clemente-Suárez, 2021). Í rannsókn Hadjistavropoulos o.fl., (2020) þar sem rannsökuð voru
áhrif stuðnings fyrir fagaðila sem veita HAM, kom fram að stuðningur í formi fjögurra viðtala á
eins árs tímabili jók gæði meðferðanna.
Landlæknisembættið birti árið 2020 niðurstöður úr könnun meðal tíu þúsund fullorðinna
Íslendinga og í ljós kom að 30% kvenna mátu andlega heilsu sína ekki góða. Hlutfallið var
hæst (46%) meðal 18-24 ára kvenna (Sigrún Daníelsdóttir o.fl., 2021). Í íslenskri rannsókn
voru 2.523 barnshafandi konur skimaðar fyrir andlegri vanlíðan (þunglyndi, kvíða og streitu)
með EPDS (Edinborgarþunglyndislistanum) og DASS (þunglyndis-, kvíða- og streitulistar).
Alls skimuðust 632 (25,95%) með andlega vanlíðan á meðgöngu (Jonsdottir, 2019). Í sérstöku
geðgreiningarviðtali meðal þeirra sem skimuðust yfir mörkum á 16. viku kom í ljós að 153
ÞÓRUNN ERLA ÓMARSDÓTTIR
hjúkrunarfræðingur á Heilsugæslu
höfuðborgarsvæðisins
SIGFRÍÐUR INGA KARLSDÓTTIR
prófessor við Heilbrigðisvísindasvið
Háskólans á Akureyri
SIGRÍÐUR SÍA JÓNSDÓTTIR
dósent við Heilbrigðisvísindasvið
Háskólinn á Akureyri
Að ná tökum á
kvíðanum: reynsla
kvenna með
andlega vanlíðan af
áhrifum hugrænnar
atferlismeðferðar sem
veitt er á heilsugæslu
Ritrýnd grein | Peer review
Höfundar
INNGANGUR