Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2021, Blaðsíða 62

60 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 3. tbl. 97. árg. 2021
sköpunargáfu starfsmannsins. Í öðru lagi leitast hinn þjónandi
stjórnandi við að efla færni og sjálfsþekkingu sína í gefandi
og markvissum samskiptum. Vitund um eigin orð og athafnir
ásamt mögulegum áhrifum þeirra á aðra eykur sjálfsvitund
og sjálfsöryggi. Gott en hóflegt sjálfsöryggi er forsenda
auðmýktar og hógværðar sem veitir svigrúm og tækifæri fyrir
hugmyndir og sköpunargáfu annarra. Í þriðja lagi hefur hann
skýra framtíðarsýn, hugsjón og þekkir tilgang starfsins. Skýr
framtíðarsýn gefur hinum þjónandi stjórnanda forskot sem
er forsenda þess að hann geti tekið forystu og borið ábyrgð
á verkefnum sínum. Heildræn nálgun í starfi stjórnanda er
undirstaða ábyrgðar og aga sem eykur möguleika hans á því
að sjá tækifærin sem gefast hverju sinni (Greenleaf, 2008).
Mikilvægt er að stjórnandi sýni ábyrgð á sjálfum sér og hafi
getu til persónulegra breytinga, hverjar sem þær geta verið.
Leiðtogahlutverkið felur í sér að vera hluti af hópnum auk þess
að halda hópnum skipulögðum og vel starfandi. Þessi staða
krefst þess að stjórnandinn hafi ábyrgðartilfinningu og næmni
gagnvart þörfum bæði hópsins og einstaklinga innan hans
(Kovač o.fl., 2017).
Sigrún Gunnarsdóttir og Birna Gerður Jónsdóttir (2013) gerðu
þversniðsrannsókn á viðhorfi starfsfólks á Íslandi gagnvart
þjónandi forystu á vinnustað. Þátttakendur voru alls 1.683
talsins og unnu á nokkrum mismunandi vinnustöðum innan
heilbrigðis- og skólakerfisins og í viðskiptalífinu. Út frá
niðurstöðum rannsóknarinnar var sett fram tillaga að líkani
sem getur auðveldað skilning á hugmyndafræði þjónandi
forystu og sýnir samhengi lykilþátta hennar. Líkanið byggist
á þremur lykilatriðum sem leggja bæði áherslu á þjónandi
þætti og stjórnunarþætti í þjónandi forystu. Fyrsta og annað
lykilatriðið er einlægur áhugi á högum annarra og innri styrkur
sem er lýsandi fyrir þjónandi þáttinn. Þriðja lykilatriðið er
hæfileikinn til að sjá til framtíðar, sem undirstrikar áherslu
á stjórnunarþáttinn. Allir tengjast þættirnir svo saman og
eru teiknaðir í þremur hornum þríhyrnings sem snýr á hvolfi
(sjá mynd 1). Það sem tengir lykilatriðin saman er vilji til að
þjóna öðrum með jafningja brag og auðmýkt sem leggur
grunn að sameiginlegri hugsjón og samfélagslegri ábyrgð.
Þessi lykilatriði eru jafnframt helstu einkennismerki þjónandi
forystu (Sigrún Gunnarsdóttir og Birna Gerður Jónsdóttir,
2013).
Mælitæki fyrir þjónandi forystu
Dirk van Dierendonck (2011) setti fram líkan sem lýsir
eiginleikum þjónandi stjórnanda en það leggur áherslu á bæði
þjónandi þátt og stjórnandaþáttinn. Samkvæmt líkaninu
er þjónandi stjórnandi eflandi og vill sjá starfsmenn eflast
og þroskast í starfi (e. empowering and developing people).
Hann sýnir auðmýkt (e. humility) og hógværð, er sanngjarn
og falslaus (e. authenticity). Þjónandi stjórnandi sýnir einnig
fyrirgefningu (e. interpersonal acceptance), veitir leiðsögn
(e. providing direction) og hefur samfélagslega ábyrgð (e.
stewardship). Jafnframt veitir hann starfsfólki tækifæri til að
taka þátt í ákvarðanatöku, kemur vel fram við starfsfólk sitt
og bregst við persónulegum þörfum þeirra (van Dierendonck,
2011).
Ýmis mælitæki hafa verið þróuð út frá líkani Dirk van
Dierendonck með það að markmiði að mæla ávinning
sem hlýst af þjónandi forystu. Könnun á þjónandi forystu
(e. Servant leadership survey) er þeirra þekktast (Smith
o.fl., 2016). Um er að ræða spurningalista sem leiðir í ljós
að hve miklu leyti þjónandi forysta er til staðar innan
skipulagsheilda. Mældir eru átta undirþættir sem endurspegla
viðhorf og eiginleika hins þjónandi leiðtoga (Smith o.fl.,
2016; van Dierendonck, 2011). Hver þáttur fyrir sig er metinn
ásamt því að heildarstigafjöldi er tekinn saman. Þannig
getur notkun spurningalistans gefið til kynna að hve miklu
leyti þjónandi forysta er til staðar og hversu veigamikið
hlutverk hver undirþáttur leikur (Kristín Þórarinsdóttir o.fl.,
2020). Niðurstöður geta nýst stjórnendum til að sjá hvað
vel er gert og hvað betur megi fara þegar kemur að þeirra
stjórnunarháttum. Þannig má stuðla að farsælli stjórnun
innan vinnustaðar en ella (Smith o.fl., 2016). Könnun
um þjónandi forystu má einnig nota samhliða öðrum
spurningalistum til að meta áhrif þjónandi forystu á ákveðna
þætti, svo sem starfsánægju (Kristín Þórarinsdóttir, 2020).
Þjónandi forysta í heilbrigðiskerfinu
Íslenskir stjórnendur hafa í auknum mæli tamið sér
hugmyndafræði þjónandi forystu, bæði í heilbrigðiskerfinu
og í viðskiptalífinu (Hulda Rafnsdóttir o.fl., 2015; Kristín
Þórarinsdóttir o.fl., 2020; Sigrún Gunnarsdóttir og Birna
Mynd 1. Líkan sem sýnir samhengi þriggja lykilatriða þjónandi forystu (Sigrún Gunnarsdóttir og Birna Gerður Jónsdóttir, 2013)
Einlægur áhugi á
högum annarra
Sjálfsþekking
Vitund
Framtíðarsýn
Hugsjón
Ábyrgð
Jafningjabragur
Auðm
ýkt
Vilji til að þjóna
Þjónandi forysta: Árangursrík stjórnun í heilbrigðisþjónustu