Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2022, Síða 66

66 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 1. tbl. 98. árg. 2022
Samkvæmt kenningum Lazarus og Folkman (1984) er
bjargráðum einstaklings lýst sem vitsmunalegum aðferðum
eða atferli til að takast á við innri eða ytri streituvalda sem
viðkomandi álítur að reyni á eða séu umfram getu hans til að
ráða við. Bjargráðunum er samkvæmt þessum kenningum
skipt í tvo meginflokka, annars vegar lausnamiðaðar
aðlögunarleiðir og hins vegar tilfinningamiðaðar aðlögunar-
leiðir. Einstaklingurinn er líklegur til að grípa til lausnamiðaðra
aðlögunarleiða telji hann sig geta tekist beint á við tiltekinn
streituvald eða vanda eða breytt afstöðu sinni til hans. Dæmi
um slík bjargráð er að leita sér upplýsinga eða aðstoðar frá
öðrum. Sé tilgangur bjargráðanna hins vegar fyrst og fremst
að takast á við tilfinningaleg viðbrögð eða vanlíðan vegna
streituvaldsins grípur viðkomandi til tilfinningamiðaðra
aðlögunarleiða til dæmis með neyslu áfengis, slökun eða
hugardreifingu. Oftast nýta einstaklingar sér báða flokka
aðlögunarleiða í senn og geta þær ýmist styrkt streituviðnám
einstaklingsins og seiglu hans eða reynst honum þvert á móti
óheilsusamlegar (Lazarus og Folkman, 1984).
Rannsakendur víðs vegar um heim hafa beint sjónum sínum
að bjargráðum sem nemendur í hjúkrunarfræði grípa til
vegna streitu, kvíða og þunglyndis í tengslum við COVID-19
faraldurinn (Majrashi o.fl., 2021). Megin niðurstaða annarra
rannsókna er sú að nemendur sem nýta sér stuðning
nákominna, takast á við hlutina af seiglu og beita skopskyni,
eru síður einmana og eiga auðveldar með að takast á við
tilfinningar sínar og streitu á tímum COVID-19 (Begam og
Devi, 2021; Casafont o.fl., 2021; Labrague o.fl., 2021; Kim
o.fl., 2021). Enn aðrar rannsóknir gefa til kynna betri líðan
þeirra sem stunda íþróttir, öndunaræfingar eða jóga á tímum
heimsfaraldursins meðan enn önnur rannsókn sýndi að óregla
á svefni og næringu tengist hærra streitustigi meðal nemenda
(Casafont o.fl., 2021).
Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna streitu nemenda
í hjúkrunarfræði og tengsl streitu við stuðning, mat á
eigin heilsu og upplifun á gengi náms. Jafnframt að kanna
algengustu bjargráð nemenda gegn streitu og viðhorf þeirra
til breytinga sem urðu á námi í fyrstu bylgju COVID-19
faraldursins.
Þetta var þversniðsrannsókn meðal nemenda í grunnnámi í
hjúkrunarfræðideildum HÍ (N=545) og HA (N=212) og var öllum
boðin þátttaka. Gagna var aflað rafrænt frá lok maí og fram í
júní með REDCap (e.d), þ.e. eftir að vormisseri lauk. Könnunin
var opin í 21 dag. Nemendur fengu könnunina í tölvupósti á
netföng sem voru fengin frá nemendaskrá skólanna.
Könnunin var send út í lok fyrstu bylgju COVID-19 faraldursins
sem hafði haft margþætt áhrif á nemendur í hjúkrunarfræði
hérlendis, en umtalsverðar breytingar urðu á námi þeirra.
Hvað varðar fræðilega námið þá urðu sér í lagi breytingar hjá
nemendum í HÍ. Fyrirlestrum var frestað eða féllu niður, námið
færðist yfir á netið og nemendur og kennarar þurftu að tileinka
sér rafrænt nám fyrirvaralaust, bein samskipti milli nemenda
og kennara minnkuðu og færðust yfir á netið. Samskipti
nemenda og verkefnavinna fór enn fremur fram rafrænt. Í
AÐFERÐ
Streita nemenda í hjúkrunarfræði í fyrstu bylgju COVID-19
HA voru þessar breytingar minni þar sem bóklegt nám var
þegar að hluta til kennt með rafrænum hætti. Í báðum skólum
breyttist námsmat, próf og próftími.
Hvað varðar klínískt nám var náin samvinna milli vettvangs
klíníska námsins og heilbrigðisvísindadeilda HA og HÍ um
möguleg viðbrögð við COVID-19, og þeim aðstæðum sem
kynnu að skapast. Sérstök áhersla var á að nemendur á
útskriftarmisseri gætu lokið námi og leitað var leiða til að
sem flestir gætu haldið áfram klínísku námi, svo þeir gætu
lokið áföngum þess misseris sem þeir voru á. Ýmsar leiðir
voru farnar, m.a. sú leið að lágmarka tilfærslu nemenda
milli deilda. Það þýddi að nemendur voru stundum lengur
í klínísku námi á sömu deild og luku þar áföngum sem ekki
tilheyrðu sérgrein deildar, eða að nemendur tóku klínískt nám
á deildum þar sem þeir voru í starfi með námi.
Mælitæki
Streita var mæld með streitukvarðanum Perceived Stress
Scale 10 (PSS-10; Cohen og Williamson,1988) sem metur
einkenni streitu með 10 spurningum um hugsanir og líðan
síðastliðinn mánuð. Svarmöguleikar eru á skalanum 0-4
(aldrei=0, næstum aldrei=1, stundum=2, nokkuð oft=3 og
mjög oft=4), samanlögð stig 0-40 (Cohen og Williamson,1988).
Innri áreiðanleiki mælitækisins hefur reynst góður (Berglind
Harpa Svavarsdóttir og Elísabet Hjörleifsdóttir, 2020; Cohen
og Williamson, 1988). Í þessari rannsókn reyndist áreiðanleiki
spurningalistans 0,68 (Chronbach's α). Í rannsóknum á streitu
hjúkrunarnema á tímum COVID-19 hefur niðurstöðum verið
skipt upp eftir stigafjölda streitu á PSS-10-kvarðanum og
alvarleiki streitu flokkaður á eftirfarandi hátt: <13 væg streita,
14-26 miðlungs streita og 27-40 alvarleg streita (Sheroun o.fl.,
2020; Kim o.fl., 2021).
Þátttakendur svöruðu einnig sex spurningum um streitu
og stuðning í námi en þær spurningar voru þróaðar og
forprófaðar í lokaverkefnisrannsókn þeirra Guðrúnar
Bjartmarz og Steinunnar Birnu Aðalsteinsdóttur á grundvelli
fræðilegs lesefnis (2007). Þrjár spurninganna sneru að
upplifun streitu tengdri ástundun háskólanáms, samskiptum
við kennara og skorti á námsleiðbeiningum, ein spurning sneri
að stuðningi við námið, í einni var spurt hvort tími til námsins
væri nægur og annarri að því hver veiti stuðning í náminu
(sjá svarmöguleika í töflu 1). Auk þess voru fimm spurningar
samdar af höfundum, um nám á tímum COVID-19, þrjár
spurningar þar sem þátttakendur mátu almenna, líkamlega-
og andlega heilsu sína (sjá svarmöguleika í töflu 1) og tvær
spurningar um viðhorf til þeirra breytinga sem urðu á náminu.
Svarmöguleikar um mat á heilsu svarar til svarmöguleika
á þekktum spurningalista, SF-36-spurningakvarðanum.
Spurningar um bjargráð nemenda við streitu var þróuð á
grundvelli fræðilegs lesefnis í lokaverkefnisrannsókn Sigríðar
Lilju Magnúsdóttur og Valdísar Ingunnar Óskarsdóttur (2016),
og byggir m.a. á listunum Brief COPE (Carver, 1997) og The
Coping Behavior Inventory (Sheu o.fl., 2002). Gefnir voru 18
valkostir (sjá mynd 1) og mátti merkja við alla sem við áttu.
Að lokum var spurt um bakgrunn þátttakenda s.s. aldur, kyn,
hjúskaparstöðu, hvort væru foreldrar, námsár, vinnu með
námi (starfshlutfall) og hvort nemendur hefðu íhugað að
hverfa frá námi.