Póllinn - maj 2023, Qupperneq 40

Á eyjunni Hispaniólu í Karabíska hafinu deila tvö ríki landsvæði; Haítí á vesturhluta þess og Dóminíska
lýðveldið á austurhluta þess. Þrátt fyrir þessa óhagganlegu nálægð ríkjanna virðast landamærin kljúfa
þjóðirnar í sundur bæði landfræðilega og tilfinningalega.
Til þess að skilja þennan mun ríkjanna er óhjákvæmilegt að rýna í átakanlegar sögur ríkjanna. Sögurnar sem
má rekja aftur til nýlendutímans eru ólíkar en um leið svo nálægar hvor annarri. Grunnur þeirra er sá sami
en munurinn sést helst á áherslum Frakka og Spánverja sem nýlenduherrar og hvernig það setti verulegt
mark á landið. Skilin var eftir rótgróin arfleifð sem hefur leitt af sér m.a. kynþáttafordóma og misskiptingu á
eyjunni.
Kristófer Kólumbus nam land fyrst á Hispaníólu árið 1492 og varð eyjan þá spænsk. Spánverjar afsöluðu sér
vesturhluta eyjunnar til Frakka árið 1697 og svo það sem eftir var af henni árið 1795. Frakkar vildu skapa sér
efnahagslega „gullnámu“ á vestari hluta eyjunnar. Þeir fluttu inn mikinn fjölda af afrískum þrælum og hófu
ræktun á sykurreyr og kaffi. Haítí hefur mun veikara náttúrufar miðað við Dóminíska lýðveldið en landið var
gjörsamlega arðrænt á sínum tíma og má sjá merki þess enn í dag.
Þrælarnir á Haítí upplifðu mikla svívirðingu og ofbeldi sem leiddi til uppreisnar þeirra á eyjunni sem endaði
þeim í vil og varð til þess að lýðveldið Haítí var stofnað árið 1804. Ekki tíðkaðist að þrælar steyptu
nýlenduherrum sínum af stóli enda var uppruni þeirra talinn óæðri þeim evrópska. Sjálfstæðisbarátta Haítí
var því litin hornauga þar sem hún endurspeglaði sigur litaðra gegn hvítum og um leið ,,ósiðmenntaðra‘‘ gegn
,,siðmenntuðum‘‘.
Dóminíkar gerðu síðar nokkrar tilraunir til að ná austari hluta eyjunnar undir spænska stjórn og loks fékk
Dóminíska lýðveldið sjálfstæði frá Haíti 1844. Nálgun Spánverja á eyjuna var frábrugðin Frakka en þeir fluttu
ekki inn nærrum því jafnmarga þræla og aðlöguðu sig frekar smátt og smátt að lífi innfæddra. Í Dóminíska
lýðveldinu myndaðist heildstætt samfélag þar sem fólk af mismunandi kynþáttum bjó saman.
Eftir að Haítí varð sjálfstætt ríki kröfðu Frakkar Haítíbúa um 15 milljón franka sem nemur um 3 billjón
íslenskra króna. Haítí endaði á að borga skuldina en hún olli mikilli töf á samfélagslegri þróun í landinu, enda
tók það ríkið til ársins 1947 (122 ár) að borga skuldina alla . Fleiri þættir voru hamlandi fyrir framþróunina og
má hér nefna pólitískan óstöðugleika, harðstjórn og náttúruhamfarir. Haítí skorti einnig grunnstofnanir og
reglur til þess að geta byggt upp samfélag á traustum grunni.
Kynþáttahyggja hefur lengi verið einkennandi í Dóminíska lýðveldinu. Sú staðreynd að þrælar á Haítí sigruðu
sjálfstæðisbaráttu landsins við nýlenduherrana, virðist að einhverju leyti hafa kynt undir kynþáttahyggju
Dóminíkana. Hér má nefna skömm sem Dóminíkanar hafa eflaust fundið fyrir þegar þeir heyrðu undir
Frakka og svo síðar Haítíbúa. Margir Haítíbúar hafa sest að í Dóminíska lýðveldinu vegna slæmra lífsskilyrða
og óstöðugleika á Haítí. Haítíbúar hafa þó þurft að þola ofbeldi og misrétti þar vegna kynþáttar síns og hafa
Dóminíkar alloft gert Haítíbúa brottræka úr landinu, jafnvel þá sem hafa alist þar upp og telja sig vera
Dóminíkana. Árið 1937 frömdu Dóminíkanar þjóðarmorð á Haítibúum sem bjuggu innan landamæra
Dóminíska lýðveldisins. Talið er að á milli 12 og 20 þúsund manns hafi látið lífið í átökunum.
Því miður virðist kynþáttahyggja samofin þrjósku og stolti standa í vegi fyrir því að Haítí og Dóminíska
lýðveldið taki höndum saman. Ríkin eru án efa ólík en um leið er ekki hægt að hunsa sameiginlega sögu
þeirra og nálægð.
Helga Margrét Óskarsdóttir
Ein eyja - tveir
ólíkir heimar
DÓMINÍSKA LÝÐVELDIÐ OG HAÍTÍ
Verg landsframleiðsla
(GDP) er átta sinnum
stærri í Dóminíska
lýðveldinu en á Haítí.
Þriðjungi fleiri á Haítí eru
ólæsir en í Dóminíska
lýðveldinu.
Ef þú býrð á Haítí ertu
þrisvar sinnum líklegri til
að búa við verri heilsu og
hafa minni borgararéttindi
heldur en ef þú byggir í
Dóminíska lýðveldinu.
Barnadauði er helmingi
algengari á Haítí heldur en
í Dóminíska lýðveldinu.
38