Læknaneminn - 01.12.1974, Blaðsíða 58

Hvað þessi roseola hefur verið er bágt að segja
þar sem engin lýsing er á veikinni (sjá þó síðar,
1887), en svo virðist helst sem skarlatssóttin hafi
ekki farið út fyrir Isafjarðarsýslu, svo að varla hafi
verið um þá veiki að ræða. Trúlega hefur hún borist
til Snæfjallastrandar úr erlendum fiskiskipum og má
í því sambandi hafa í huga að skarlatssóttin gekk í
Færeyjum 1873-1875.
1881: „14. læknishérað. Skarlatsveikin hefur ver-
ið hér öllu skæðari en kíkhóstinn, en þó hafa börn
eigi dáið úr henni, nema þar sem hún hefur orðið
typhös. Ég hefi haft 2 tilfelli af þeirri tegund hennar,
og dóu bæði. Veikin kom upp á Seyðisfirði um mán-
aðarmótin ágúst september, en eigi varð komizt fyr-
ir, hvort hún fluttist hingað til lands með Norð-
mönnum eða kaupförum.
15. læknishérað. Stakk sér niður síðari helming
ársins, var allþung. A einum bæ dóu 4 börn, og
nokkur börn dóu á Seyðisfirði.“ (3, 1881-1890,
5-6).
1882: „15. læknishérað. Eins og við mátti búast,
hætti fiekkusóttin ekki í fyrra, heldur hefur sjálfsagt
verið uppi, þótt ekki fréttist annað hingað, en það
væri hálsbólga (diphteritis), sem fleiri börn dóu
úr.“ (3, 1881-1890, 22).
1883: „Aðalfaraldurinn á árinu var rubeolae, sem
ekki kvað hafa gengið í landinu mörg undanfarin
ár. Ekki veitti það vernd gegn sjúkdómnum, þótt
menn hefðu fengið mislinga árið áður. Ollum skýrsl-
um ber saman um, að faraldurinn hafi verið mjög
vægur, og ég veit ekkert mannslát af völdum hans.“
„Gengu mjög víða á landinu og lögðust aðallega
á börn og ungt fólk, en voru yfirleitt vægir. Sumir
fengu hálsbólgu, og urðu þeir að jafnaði veikari en
aðrir. Ekki er unnt að fullyrða, hvort skarlatssótt
kann að hafa gengið samtímis.“ Veikinnar er getið
í 3., 6., 9., 12., 13., 14. og 15. læknishéraði og víðast
að hausti til að síðustu 3 mánuði ársins. (3, 1881-
1890, 31.-33).
1884: Rauðra hunda er getið í 15., 18. og 20.
læknishéraði. 15. læknishérað: „Gengu hér almennt
1883, en aftur hefur veikin hið liðna ár ekki gert
vart við sig nema í vissum sveitum. I sumum tilfell-
um var angina tonsillaris samfara, og líktist hún þá
meira scarlatina en veikinni frá 1883. - Læknir tel-
ur veikina hafa verið væga nema í Mjóafirði, en þar
48
lágu menn allt að 4 vikum og einn dó.“ (3, 1881-
1890, 44).
1881-1884: Það eru allar líkur til að skarlatssótt
hafi verið á ferðinni öll þessi ár, þó aldrei sé talað
um skinnflagning, því áberandi hálsbólga ásamt út-
brotum og mannslátum eiga vart heima með rauð-
um hundum. En þar fyrir mega þeir einnig hafa ver-
ið á ferðinni og hugsanlegt er að þeir ásamt barna-
veiki á sama sjúklingi hafi getað líkst skarlatssótt og
stundum orðið honum að fjörtjóni.
1887: Faraldurs er getið úr 8 læknishéruðum (1.,
9., 11.-15. og 19.) og er sýnilega um sömu sóttina
að ræða þó hún hljóti mismunandi nafngiftir hjá
læknunum, rauðir hundar, skarlatssótt, útbrotaveiki.
En alls staðar þar sem nánari lýsing fylgir, er auk
útbrotanna hálsbólga og mikill skinnflutningur með-
al einkennanna, svo það fer ekki á milli mála að um
skarlatssótt er að ræða. Feril farsóttarinnar má
nokkuð rekja af því hvenær hún er á hverjum stað.
Hennar er fyrst getið í 11. læknishéraði (Akureyri)
svo:
„Útbrotaveiki (roseola) hefur gengið allt árið, þó
einkum fyrra hluta þess. Veiktust af henni bæði börn
og fullorðnir. Varð veiki þessi talsvert skæð, eink-
um á börnum, svo að jafnvel einstaka barn dó úr
henni. Veikinni fylgdi oft hálsbólga bæði að utan og
innan. Var bólgan utan á hálsinum stundum rotnun-
arkennd.“ (3, 1881-1890, 81). Þorgrímur Johnsen
héraðslæknir í Eyjafjarðarsýslu var það einnig 1875
og notar sömu nafngift, roseola, um faraldurinn sein
þá gekk í sýslunni (sjá hér að framan) svo væntan-
lega hefur það þá einnig verið skarlatssótt.
Síðast í júnímánuði ber fyrst á útsláttarveikinni
á Húsavík (12. læknishérað) og í Skagafjörðinn (9.
læknishérað) er skarlatssóttin komin í júlímánuði,
í hinum héruðunum hefst hún um haustið og vetur-
inn. Arni Jónsson héraðslæknir í Skagafjarðarsýslu
gefur mjög greinargóða lýsingu á faraldrinum sexn
hann dregur saman í eftirfarandi niðurstöðu:
„Hinn einkennilegi rauði útsláttur, skinnkastið og
hálsbólgan, sem stöðugt sjúkdómseinkenni, leiddi
mig til að álíta, að veiki þessi ætti skylt við skarlats-
sótt, jafnvel þótt skarlatssótt sé sjaldgæf hér á landi,
og tilfellin, er ég hef séð og haft sögur af, voru yfir
höfuð miklu vægari en vænta mátti í skarlatssótt,
eftir því sem henni er lýst.“ (3, 1881-1890, 81). Hér
LÆKNANEMINN