Læknaneminn - 01.12.1974, Blaðsíða 63

1898 kemur út greinargóð, stuttorð lýsing á næmum
sjúkdómum hér á landi eftir Guðmund Hannesson
(Næmir sjúkdómar. Leiðbeiningar fyrir alþýðu. í
Skýrslum um heilbrigðismálefni er Páll Briem amt-
maður gaf út), þar sem glögglega koma fram aðal-
greiningarmerkin á skarlatssótt og rauðum hund-
um.
Þegar haft er í huga að á tímabilinu 1881-1900
er skarlatssótt margoft á ferðinni undir heitinu rauð-
ir hundar og að sjaldnast var unnt að benda á upp-
tök hennar, í mótsetningu við mislingafaraldrana
sem upptökin voru oftast ljós, þá verður manni á að
hugsa hvort hún hafi ekki orðið landlæg þegar á
þeim árum. Og því skyldi ekki svo vera, þar sem
barnaveikin hafði verið landlæg hér að minnsta
kosti frá miðri 19. öld og verður þó ekki séð að skil-
yrði hennar til að ná fótfestu í landinu, sé nokkru
betri en skarlatssóttarinnar. Síðasti „rubeola“-far-
aldurinn á 19. öld (var vafalaust skarlatssótt) hófst
á Eskifirði 1897 og er talinn kominn þangað úr
norsku skipi. Látum svo vera, en rubeola-sjúklingar
voru í héraðinu bæði 1895 og 1896, svo sannfærandi
geta þessi upptök veikinnar 1897 ekki talist. 1
Reykjavíkurhéraði eru skráðir rubeola-sjúklingar
öll árin 1893-1896 og árið 1896 í Keflavíkurhéraði.
Nú er Guðmundur Björnsson orðinn héraðslæknir í
Reykjavík 1895 svo það má telja líklegt að um rube-
ola hafi verið að ræða þar, en öðru máli gegnir um
Keflavíkurhérað. Þar er Þórður Thoroddsen héraðs-
læknir og var það einnig 1889 og telur í bæði skipt-
in að um rubeola hafi verið að ræða þrátt fyrir það
að tveir létust úr veikinni 1889. Það má þess vegna
vel hafa verið skarlatssótt í Keflavíkurhéraði einnig
1896. Næstu þrjú ár er enginn rubeola- eða scarlat-
ina-sjúklingur á farsóttaskrá úr þessum tveim héruð-
um. En þegar í janúar 1900 segist Jónassen í hinni
íslenzku útgáfu af heilbrigðisskýrslum sínum hafa
séð einn skarlatssóttarsjúkling, sem hann skírði
„rauða hunda“. Einhverra hluta vegna þá hefur
þessi sjúklingur aldrei komist á farsóttarskrá, þar
er enginn talinn með skarlatssótt eða rauða hunda í
janúarmánuði (sbr. 3, Viðauki við skýrslur 1896-
1900, 114) og í skýrslunni í „Medicinalberetning for
Aaret 1900“ er sóttin sögð byrja í aprílmánuði, svo
sýnilega er landlæknir í einhverjum vafa með þenn-
an rubeola-sjúkling sinn.
Það fyrsta sem með vissu er vitað til skarlatssótt-
ar á árinu 1900 er þá, að hún er í Höfnum í marz-
mánuði, þó þeir sjúklingar komist ekki á farsótta-
skrá, og raunar enginn úr Keflavíkurhéraði fyrr en
í júlímánuði. í aprílmánuði eru 4 skarlatssóttar-
sjúklingar á farsóttaskrá (þ. e. Lónkotsbörnin), í
maímánuði 1, í júní 15, en þeim fer ekki að fjölga
að marki fyrr en síðustu tvo mánuði ársins. I júní-
mánuði telur héraðslæknis Siglufjarðarhéraðs fram
3 rubeola-sjúklinga, en í töflu landlæknis í „Medi-
cinalberetningen" eru þeir taldir samkvæmt „nýja
stíl“ scarlatina-sjúklingar. Árið 1901 telur svo sami
héraðslæknir fram 2 scarlatina-sjúklinga en engan
með rauða hunda. Að Siglufjarðarhéraði slepptu
hefur skarlatssóltar verið getið í alls 10 læknishéruð-
um á árinu 1900, þar af einn sjúklingur í Berufjarð-
arhéraði, og verðru ekki séð neitt samband milli
þess héraðs og hinna skarlatssóttarhéraðanna. Það
er því engan veginn sannfærandi að rekja megi alla
skarlatssóttarsjúklingana til smitunar út frá Höfn-
um. Ákjósanlegt dæmi um erfiðleikana á að rekja
feril skarlatssóttar er ferill hennar í Akureyrarhéraði
á þessum árum. Guðmundur Hannesson var þá hér-
aðslæknir þar og hafði sérstakan áhuga á sóttvörn-
um og fylgdist því vel með næmum sjúkdómum í
héraði sínu.
Eftir aldamótin er veikinnar fyrst getið 1902. Þá
eru 6 skarlatssóttarsjúklingar skráðir í Akureyrar-
héraði. Hún gaus upp í bænum í febrúarlok án þess
að nokkuð vitnaðisl um hvaðan hún væri komin.
Næst eru skráðir 23 sjúklingar 1904. Um þann far-
aldur segir héraðslæknirinn:
„Skarlatssótt fluttist hingað til héraðsins í lok
ágústmánaðar, en um veikina vissi ég ekki fyrr en í
september, og var hún þá komin á marga bæi á Sval-
barðsströnd án þess að nokkur segði lækni frá. Ég
fór síðan ótilkvaddur og rannsakaði þetta, því að
grunað hafði mig, hvað um væri að vera, og fengið
hafði ég óljósa frétt um það ... I nóvembermánuði
fluttist veikin hingað til bæjarins, og má ganga að
því sem vísu, að hún hafi flutzt með óleyfilegum
samgöngum við Svalbarðsströndina. Síðan hefur
hún haldizt hér við, þótt öríáir hafi sýkzt, enda hef-
ur sóttvörnum verið beitt hvarvetna. Sterkan grun
hef ég á því, að meðfram sé þetta því að kenna, að
LÆKNANEMINN
51