Læknaneminn - 01.12.1974, Blaðsíða 71

hætta og þær séu að verða ófrjóar. Aðrar óttast, að
kynlíf þeirra breytist til hins verra.
Margar ranghugmyndir eru bundnar breytingar-
tímabilinu, bæði sem arfleifð frá fyrri tímum, og
einnig er sú tilhneiging nútímafólks að halda dauða-
haldi í æsku og hreysti til þess fallin að auka kvíða.
Kynorkan minnkar hjá báðum kynjum er á ævina
líður. Margar konur telja, að kynlífi þeirra sé lokið
um leið og blæðingar hætta; en gagnstætt því sem
margir halda, þá er kynlífið ekki nema að nokkru
leyti bundið kynkirtlunum. Ýmsar hafa ekki fengið
þá lífsfyllingu, sem þær dreymdi um og þeim er
framtíðin líkust eyðimörk án vinja.
Á þessum árum eru börnin oft orðin fullorðin og
flytja að heiman og við það einangrast konurnar
oft félagslega. Kielholz (1959) lýsti breytingartíma-
bilinu sem „Zeit der Verluste“. Konur, sem eiga auð-
velt með að blanda geði við annað fólk og hafa nóg
fyrir stafni og næg áhugamál, losna yfirleitt við of-
angreindan vanda.
Vafalaust er þó samband milli hormóna líkamans
annars vegar og geðheilsu hins vegar. Allir vita að
hormónasjúkdómar geta valdið geðtruflunum t. d.
veldur myxoedema stundum jisykosis. Kynhormón-
ar hafa líka áhrif á geðheilsu og er tíðaspennan gott
dæmi um það. En það er erfitt að finna beint sam-
band milli hormónajafnvægis líkamans á breytinga-
tímabilinu annars vegar og geðrænna einkenna hins
vegar. Oft er þó augljóst óbeint samband þar á milli,
l. d. getur dyspareunia eyðilagt ánægju af samför-
um; síðan í kjölfar þess fylgt alls konar erfiðleikar.
Oft verða konurnar þunglyndar og kvíðnar (neu-
rosis anxiosa c/s depressio mentis). Paranoid-ein-
kenni geta komið fram, en það er sjaldgæfara.
Á síðari árum hafa menn horfið frá því að nota
hugtakið psykosis klimakterika, eins og reyndar aðr-
ar geðsjúkdómsgreiningar, sem tengdar eru ákveðnu
aldursskeiði.
Skiptar skoðanir eru um, hvort geðtruflanir eru
algengari á breytingatímabilinu, en á öðrum aldurs-
skeiðum. Vinberg (1957) komst að því, að konur
á aldrinum 45-50 ára lágu sjaldnar á geðdeildum
en konur úr yngri aldursflokkum. Það er því heppi-
legra að nota hugtökin neurosis eða psykosis hjá
konu í klimakterium í stað neurosis eða psykosis
klimakterica.
Einhenni frá efnashiptum
Tíðni sumra lyflæknissjúkdóma eykst en annarra
minnkar á árunum fyrir og eftir tíðahvörfin. Af
þessum sökum hafa ýmsir álitið, að beint orsaka-
samband væri þarna á milli. Hvað flesta þessa sjúk-
dóma áhrærir hefur ekki tekist að færa sönnur á að
svo sé. Svo unnt sé með vissu að skera úr um þetta,
er nauðsynlegt að gera víðtækar prospektivar rann-
sóknir, en engar slíkar rannsóknir liggja fyrir. Þess
vegna verður að notast við óbeinar sannanir.
Þrátt fyrir ofanskráð eru líkur á, að tiltekin
hrörnunareinkenni geti ágerst, þegar hormónafram-
leiðsla eggjastokkanna hættir. Þetta á fyrst og fremst
við um osteoporosis og hjarta- og æðasjúkdóma.
Albright et al. (1941) bentu fyrstir manna á, að
osteoporosis í hryggjarliðum er miklu algengara hjá
konum en karlmönnum og að flest tilfellin koma
fram eftir tíðahvörf. Nefndu þeir sjúkdóminn „meno-
pausal osteoporosis“. Með osteoporosis er átt við á-
stand, þegar beinmassinn er minnkaður, en beinið
heldur þrátt fyrir það eðlilegri efnasamsetningu og
þar með kalkinnihaldi.
Nú orðið er ljóst, að rýrnun beina er almennur
fylgikvilli ellinnar (Newton-John og Morgan, 1968).
Rannsóknir, sem gerðar hafa verið í Bandaríkjun-
um benda til þess, að unnt sé röntgenologiskt að
sýna fram á osteoporosis hjá 5. hverri konu á aldr-
inum 50-54 ára. Sömu rannsóknir benda til þess, að
80% af öllum osteoporosu-tilfellum séu konur í post-
menopausunni.
Sýnt hefur verið fram á hækkaða tíðni osteoporo-
sis hjá konum, sem hætta ungar að hafa á klæðum,
eða eggjastokkarnir hafa verið fjarlægðir úr og þær
ekki fengið östrogenmeðferð eftir á (Meema et. al.
1965). Þær sem fá östrogenmeðferð verða síður fyr-
ir óþægindum og hætta að styttast. Sömu höfundar
(Meema et al. 1968) og aðrir (Davis et al. 1970)
hafa sýnt fram á, að beinabúskapur þeirra post-
menopausal-kvenna, sem fá östrogen er miklu betri
en hinna, sem ómeðhöndlaðar eru. Gallacher og
Nordin (1972) álíta sannað, að skortur á östrogen-
um ráði úrslitum um að koma af stað eða flýta fyrir
postmenojiausal-beintajii. Sömu höfundar telja einn-
ig, að östrogen-efni minnki næmi beina fyrir para-
thyroid-hormónum.
LÆKNANEMINN
59