Læknaneminn - 01.12.1974, Blaðsíða 62

1900“ segir landlæknir svo frá upphafi faraldurs-
ins: „Fyrsta tilfellið, sem skýrt var skarlatssótt, kom
upp í Lónakoti 16 .apríl 1900, en enginn efi er á, aS
sóttin liafSi þá nokkru áSur stungiS sjer niSur í
Reykjavík, án þess menn vissu; jeg hafSi sjálfur
sjeS 1 sjúkling (6 ára telpu) meS alveg sömu ein-
kennum í janúar 1900 og skírSi jeg þaS „rauSa
hunda“. SíSan breiddist sóttin út um Reykjavíkur-
hjeraS og svo smátt og smátt til annara hjeraSa unz
hún viS árslok 1900 var komin í 11 hjeruS.“ (3,
1900, 4).
Um skarlatssóttina í Lónkoti upplýsir héraSslækn-
irinn, GuSmundur Björnsson, landlækni í bréfi,
„dags. 16. apríl 1900, daginn eftir aS hann hafSi
séS fyrstu skarlatssóltarsjúklingana, aS sóttin hefSi
borizt á þæ þann í ReykjavíkurhéraSi, er hún
fannst fyrst á, Lónkot í Hraunum, meS pilti, er þar
átti heima, en hafSi veriS til dvalar á Kalmanstjörn
í Höfnum, hafSi sýkst þar og veriS fluttur þaSan
sjúkur heim aS Lónkoti. En aS sögn piltsins hafSi
sjómaSur á Kalmanstjörn, er mjög hafSi vaniS kom-
ur sínar í enska botnvörpunga, tekiS „ókennilega
veiki“ fyrir h. u. b. 3 vikum. Nokkrum dögum síSar
hafSi svo pilturinn veikst svipaS og sömuleiSis ann-
ar piltur til á Kalmanstjörn. Pilturinn kom heim aS
Lónkoti á mánudag. Systir hans veiktist á miSviku-
dag og 2 yngri systkini hans á fimmtudag.“ (3, 1901,
5-6). Þetta hafa heldur betur þótt fréttir því þegar
17. apríl birtist „FregnmiSi frá ÞjóSólfi“, sem hef-
ur aS undirfyrirsögnum: „Ný drepsótt komin til
landsins“. „Flekkusótt á næstu grösum“ og „Misk-
unnarlausar varnarráSstafanir sjálfsagSar“. En þar
segir meSal annars:
„Hættuleg drepsótt, sem eigi hefur fyr komiS til
landsins, svo menn viti meS vissu, er nú orSin land-
föst suSur í Höfnum, og hefur breiSst þaSan út. Er
komin inn í Hraun og á Alptanes. Sótt þessi nefnist
„flekkusótt“ eSa „Skarlatssótt“, og getur veriS mjög
illkynjuS. Sjómenn í Höfnum fengu veiki þessa úr
ensku botnverplunum, er þeir höfSu haft viSskipti
viS. ÞaS súpa margir seySiS af þessari óvirSulegu
lagsmennsku landsmanna viS þennan útlenda þorp-
aralýS, áSur en lýkur.“
Hvort þessi fregnmiSi hafi öSrum þræSi átt aS
vera hvatning til heilbrigSisyfirvalda til þess aS
beita skeleggari sóttvarnaraSgerSum nú heldur en
gegn mislingunum 1882, skal ósagt látiS. En víst er
aS öflugum sóttvörnum var beitt framan af án þess
aS séS verSi aS þær hafi komiS aS tilætluSum not-
um. Sótlin fór um allt land á þessu og næstu árum.
Hún var væg, engu þyngri en rauSu hundarnir 1887
-1889.
Allt um þaS, en þessi faraldur virSist valda
straumhvörfum í skráningu rubeolae og scarlatina
hér á landi. Eftir 1900 er skarlatssótt árlega á far-
sóttaskrá, en fyrir 1900 er hún aldrei á skrá eftir
1882, en þá eru rauSir hundar aS heita má árlega a
farsóttaskrá og eru í skýrslu landlæknis áriS 1888
taldir orSnir landlægir. Eftir 1900 eru þeir ekki a
skrá 1901-1903, en úr því árlega ásamt skarlatssott.
En eins og þegar hefur komiS fram um rubeolae-far-
aldrana fyrir 1900, þá er þaS segin saga aS alltaf
þegar sögS eru nánari deili á þeim, þá er varla um
aS villast aS skarlatssótt er einnig á ferSinni, ef
ekki eingöngu.1
ÞaS er því ljóst aS margir læknanna hafa ekki
greint á milli rubeolae og scarlatina, og meSal þeirra
er Jónas Jónassen. Hann segir um faraldurinn i
Reykj avíkurhéraSi 1887:
„Þetta áriS hafa hinir svokölluSu „rauSu hundar1
(erythema multiforme) gengiS yíir . . . Flestir, sem
lögSust, kenndu hálsbólgu, og þótt flestir slyppu
viS þá eftir stuttan tíma, þá áttu þó eigi fáir óvenju-
lega lengi í þeim eSa afleiSingum þeirra, og á sum-
um börnum var svo mikiS hreistriS, aS hörundiS
losnaSi í stórum flögum.“ (3, 1881-1890, 81). Þetta
staSfestir hann svo þegar hann skýrir frá faraldrin-
um áriS 1900 og segir: „ÞaS er enginn efi á því, aS
þetta er sama sóttin, sem gekk hjer yfir landiS á ar-
unum 1887-1889. . . . Þá var sóttin skírS „rauSir
hundar“ af flestum læknum, aS eins af einstaka
,,skarlatssótt“.“ (3, 1900, 5).
ÞaS lítur helst út fyrir aS Jónassen geri aSeins ráS
fyrir einum sjúkdómi, og má í því sambandi benda
á aS lengi eftir aS rauSum hundum var fyrst lýst,
var um þaS deilt meSal lækna hvort þá bæri aS
skoSa sem sjálfstæSan sjúkdóm, og á 7. alþjóSa-
þingi lyflækna í London 1881 var enn hart deilt um
þaS atriSi. (1, 69). Þess ber þó aS gæta aS áriS
1 Júlíus Sigurjónsson komst að alveg sömu niðurstöðu eft-
ir ítarlega rannsókn á skarlatssótt og rauðum hundum á Is-
landi árin 1881-1900. (17.).
50
LÆKNANEMINN