Bændablaðið - 08.06.2023, Blaðsíða 6

6 Bændablaðið | Fimmtudagur 8. júní 2023
Hinn 1. júní síðastliðnum var tilkynnt að
verkefnið Terrraforming LIVE hafi hlotið
styrk upp á tæplega milljarð íslenskra
króna til að vinna að verkefni sem miðar að
því að efla hringrásarhagkerfi innlendrar
matvælaframleiðslu og til að koma til móts
við loftslagmál landbúnaðarins til framtíðar.
Ef verkefnið gengur allt eftir er um mikið
framfaraskref að ræða í umhverfis- og
loftslagsmálum landbúnaðarins. Síðastliðið
ár höfum við hjá Bændasamtökunum sett
umtalsverða vinnu frá okkar starfsfólki í þetta
verkefni sem hefur skilað þessum árangri í
samstarfi við meðumsækjendur. Með þessum
styrk er þó ekki einvörðungu verið að skoða
möguleika á að framleiða umhverfisvænan
áburð til nota fyrir bændur, heldur einnig til
landgræðslu og annarrar ræktunar hér á landi.
Af þessu tilefni vil ég þakka öllum þeim
sem komu með okkur í þessa vegferð, ferlið
hefur verið lærdómsríkt og hefur sýnt að
bændur vilja vera í forystu þegar kemur
að því að leysa loftslagsvandann. Á næstu
mánuðum munum við upplýsa um næstu skref
um þá verkþætti sem snúa beint að bændum
og Bændasamtökunum.
Skýra þarf regluverkið
Til að svona mikilvæg verkefni hljóti
framgang þarf að skýra og jafnvel endurskoða
verkefnið með hliðsjón af bestu fáanlegu
tækni, en ein varðan sem taka þarf á snýr að
heimildinni til þess að flytja búfjáráburð á
milli sóttvarnarhólfa svo hægt sé að koma
hluta hráefnisins í fullvinnslu.
Teikn eru á lofti innan Evrópusambandsins
að á næstu árum munum við sjá samræmd
skilyrð í formi regluverks um áburð sem
er gerður úr endurunnum eða lífrænum
efniviðum og að hvatt verði til frekari
notkunar hans með það að markmiði að stuðla
að aukinni notkun endurunninna næringar-
efna sem myndi styðja enn frekar við þróun
hringrásarhagkerfisins, auðvelda nýtingu
auðlinda og draga úr þörfinni á því að við
þurfum að treysta á næringarefni frá löndum
utan Evrópska efnahagssvæðisins. En til
að þetta raungerist þarf að treysta á þátt
stjórnarráðsins og er þar ábyrgð ráðuneytanna
sem fara með skipulagsmál og umhverfis- og
loftslagsmál ekki síst minni.
Loftslagsvegvísir atvinnulífsins
Bændasamtökin hafa liðna mánuði
unnið að verkefni með fulltrúum
umhverfisráðuneytisins sem nefnist
Loftslagsvegvísar atvinnulífsins (LVA). Þar
hefur BÍ verið aðili að þessu verkefni í nokkur
misseri, m.a. á vettvangi Grænvangs. En nú
liggur fyrir að ráðuneyti umhverfismála hefur
sagt að landbúnaðurinn verði tekinn fyrir
síðar án þess að nefna fyrir því ástæður eða
hvenær unnið verði áfram að vegvísum fyrir
landbúnaðinn.
Þetta þykir í hæsta lagi athyglisvert þar
sem tími til aðgerða er núna og stjórnvöld
segjast stefna að því að losun frá landbúnaði
verði komin úr tæplega 605 þúsund tonnum
í 575 þúsund tonn Co2 ígilda árið 2030. Þá er
reiknað með að árangur aðgerða hvað varðar
samdrátt í losun frá landbúnaði byrji fyrst
að skila sér árið 2025, þannig að tíminn er
afar naumur.
Í rammasamningi sem var endurskoðaður
2021 kemur eftirfarandi fram:
„Af hálfu stjórnvalda er fyrirhugað að
verja verulegum fjármunum til aðgerða á sviði
loftslagsmála á næstu árum. Samningsaðilar
telja þýðingarmikið að þar verði stutt við
framangreind markmið og munu gera sérstaka
samninga um slík verkefni, eftir því sem
aðstæður leyfa á gildistíma samkomulagsins.“
Þarna vantar eitthvað inn í samtalið og
bendir hver á annan um hvernig eigi að nálgast
þetta verkefni. Nú á síðustu dögunum áður
en alþingismenn fara í sumarfrí er rætt um
matvælastefnu og landbúnaðarstefnu til næstu
ára og hvernig ætlum við að láta þessi verkefni
raungerast nema stutt verði við landbúnaðinn
með auknu fjármagni. Því má ekki gleyma
þeim skuldbindingum sem atvinnugrein
stendur frammi fyrir.
Stýrivextir og verðbólga
Í umhverfi rekstrar er mikill vandi þeirra
sem eru skuldsettir og þar eru bændur
engin undantekning. Mjög mikil fjárfesting
hefur átt sér stað í frumframleiðslunni þar
sem aðbúnaðarreglur hafa kallað á mikla
fjárfestingu og skuldsetningu í greininni. Og
verkefninu hvergi nærri lokið.
Við samantekt Bændasamtakanna um þetta
efni hefur verið áætlað að við hverja 100
punkta hækkun stýrivaxta kallar það á tæplega
700 til 900 milljóna króna hækkun útgjalda
á ári í greininni. Allt væntanlega helst þetta
í hendur við aukin útgjöld og tekjur bænda
dragast saman. Hvað er þá til ráða?
Augljósa svarið liggur fyrir, en er það lausnin
á viðkvæmum tímum kjaraviðræðna, og hvert
eiga bændur að sækja sínar kjarabætur? Þetta
höfum við ítrekað í viðræðum um endurskoðun
búvörusamninga en lítið hefur borið á öðrum
tillögum til að nálgast verkefnið.
LEIÐARI
Riða
Í þessu tölublaði Bændablaðsins eru
heimsóttir bændur á fjórum bæjum, sem
urðu fyrir því áfalli að skera þurfti niður
lífsviðurværi þeirra vegna riðu. Frásögn
þeirra er sláandi og því eiga orð bændanna
þennan dálk:
„Maður upplifir svo mikið varnarleysi, þú
hefur ekkert val þegar þú lendir í riðuniðurskurði,
þú verður bara að fara að lögum og sitja hljóð
hjá þegar bústofninn þinn er sóttur og drepinn –
allt það sem þú hefur byggt upp. Þetta er alveg
ofboðslegt tilfinningalegt tjón og hrikalegt að
lenda í! [...] við vorum öll afar beygð daginn sem
bústofninn var sóttur og keyrður burt í síðasta
sinn enda áttu allir sínar uppáhaldskindur. Þarna
voru í hópnum m.a. Blíða gamla, Flekka, Eik,
Bolla & Dísa – bara bless, og við sjáum ykkur
ekki aftur. Síðan taka við þessi ár þegar enginn
sauðburður er og svo fyrstu göngurnar þegar
við eigum enga kind í fjöllunum, það var mjög
erfitt. Auðvitað er sauðfjárrækt búin að vera
stór þáttur í lífi okkar og lífsstíll,“ segir Fjóla
Viktorsdóttir á Syðra-Skörðugili í Skagafirði,
en búfjárstofn hennar og eiginmannsins, Elvars
Einarssonar, var skorinm niður árið 2021. Hann
segir: „Okkur sýnist að allir lendi í því sama,
bændur hafa í raun ekkert val og skulu gjöra svo
vel að undirgangast ákvæði reglugerðarinnar
eins og lög gera ráð fyrir [...] Það var lítið
hægt að bæta við eða breyta því sem stendur
í reglugerðinni. Þannig að við skrifuðum bara
undir og héldum lífinu áfram.“
Gunnar Sigurðsson á Stóru-Ökrum 1 í
Skagafirði, sem, ásamt Svanhildi Pálsdóttur,
missti allan sinn bústofn vegna riðu árið 2020,
segir: „Eins og ljóst má vera af nýlegum málum,
til dæmis í Miðfirði, þá er staðreyndin sú að
maður getur ekki byrjað á sama stað og maður
var á þegar niðurskurðurinn varð. Þú þarft alltaf
að borga dálítið mikið með þér. [...] Áfallið
hjá mér var fyrst og fremst samfélagslegt, því
við vorum á hreinu svæði þar sem hægt var að
eiga í viðskiptum með gripi, samgangur var
opinn, það voru hrútasýningar og heilmikill
félagsskapur í kringum sauðféð. Nú skall allt í
lás og ég sá fyrir mér að þetta yrði mikið áfall
– sem auðvitað kom á daginn. Ég upplifði
þetta þannig að við bændur hættum bara að
tala saman.“
Elín Anna Skúladóttir á Bergsstöðum í
Miðfirði segir: „Það var hræðilega erfitt að sjá
á eftir kindunum sínum sem áttu nokkrar vikur
í burð, hlaupa upp á sláturbílinn. Flestar þeirra
voru einstakir karakterar og miklir vinir okkar
og maður sá í augum þeirra hvað þær voru
óttaslegnar á þessari ringulreið.“
Ari G. Guðmundsson, Bergstöðum:
„Auðvitað hefur þetta ferli allt verið mjög
erfitt, en þó var líðanin verst þessa páskadaga
sem við þurftum að gefa fénu sem eftir var –
vitandi að það væri að fara. Fyrri hópurinn fór á
föstudaginn langa og sá síðari annan í páskum.
Og enn verra var reyndar að horfa á eftir fénu
frá nágrönnum okkar á Urriðaá.“
Dagbjört Diljá Einþórsdóttir á Urriðaá lýsir
upplifun sinni: „Við urðum vitni að því, þegar
allt varð stopp með urðunarstaði og hræin voru
búin að vera um sólarhring við sláturhúsið á
Hvammstanga, að allt í einu sjáum við að það
er verið að flytja rollurnar okkar í gámum að
flugvellinum á Króksstöðum í Miðfirði. Sá bær
blasir við okkur út um stofugluggann. Þá hafði
verið ákveðið í skyndi að urða hræin þar án þess
að skoða aðstæður almennilega.“
Ólafur Rúnar Ólafsson á Urriðaá segir:
„Við náðum einhvern veginn aldrei að syrgja
rollurnar fyrr en nokkru seinna. […] Við
vorum svo á kafi í þessu ræktunarstarfi að það
er erfitt að útskýra hvað það hafði mikil áhrif
á okkur að lenda í þessu – höfðum legið yfir
skýrsluhaldinu í Fjárvís til að móta okkar eigin
línur í ræktuninni sem hefur tekið allan okkar
tíma hér þótt stuttur sé.“
„Það er heldur vonlítið fyrir okkur núna að
standa í einhverju stríði um að fá sómasamlegan
samning um réttlátar greiðslur fyrir okkar
bústofn,“ segir Dagbjört.
Mitt á milli umhverfis og verðbólgu
Í júlílok árið 1968 greinir Dagblaðið Vísir frá því að á landbúnaðarsýningunni,
þeirri stærstu sem þá yrði haldin hérlendis, verði m.a. keppt um
verðlaunasæti í uppeldi kálfa. Segir í textanum:
„Tólf unglingar á Suðurlandi fengu sér kálfa, sem þeir tóku að sér að
ala upp sjálfir, og mátti enginn annar koma þar nærri. Einn heltist úr lestinni,
þar sem honum fannst kjánalegt að bursta og kemba kálfi. Krakkarnir ellefu
munu koma með kálfa sína á landbúnaðarsýninguna í Laugardal og leiða þá í
dómhring. Hæstu verðlaun eru 10.000 krónur. Tekið verður tillit til byggingarlags
kálfanna, tamningar, framkomu unglings og dagbóka og skýrslna, sem börnin
hafa fært um tamninguna af mikilli nákvæmni.“
Ekki kemur fram hvert ungmennanna hlaut verðlaunin, en sýningin,
sem haldin var þann 9. ágúst í Laugardalnum, þótti gefa glöggt og
greinargott yfirlit yfir þróun landbúnaðar og þær framfarir sem orðið
höfðu yfir þá áratugi frá því að sýningin var fyrst haldin. /SP

Mynd / Myndasafn Bændasamtaka Íslands
GAMLA MYNDIN
Gunnar Þorgeirsson
formaður Bændasamtaka Íslands
gunnar@bondi.is
Bændablaðið kemur út 23 sinnum á ári.
Því er dreift ókeypis á yfir 400 stöðum á landinu og á öll lögbýli landsins.
Lesendur geta einnig gerst áskrifendur að blaðinu og fengið það sent heim
í pósti gegn greiðslu burðargjalds. Árgangurinn (23. tölublöð) kostar þá kr. 14.900
með vsk. Ársáskrift fyrir eldri borgara og öryrkja kostar kr. 11.900 með vsk.
Heimilisfang: Bændablaðið, Borgartún 25, 4. hæð - 105 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Kt: 631294-2279
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands. − Málgagn bænda og landsbyggðar −
Ritstjóri: Guðrún Hulda Pálsdóttir (ábm.) gudrunhulda@bondi.is – Sími: 563 0300 – Blaðamenn: – Ástvaldur Lárusson astvaldur@bondi.is – Hulda Finnsdóttir hulda@bondi.is
Sigrún Pétursdóttir sigrunpeturs@bondi.is – Sigurður Már Harðarson smh@bondi.is – Steinunn Ásmundsdóttir steinunn@bondi.is
Auglýsingastjóri: Þórdís Una Gunnarsdóttir thordis@bondi.is – Sími: 866 3855
Netfang auglýsinga: thordis@bondi.is − Vefur blaðsins: www.bbl.is − Netfang blaðsins: (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is
Frágangur fyrir prentun: Sigrún Pétursdóttir – Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: sjá forsíðu – Dreifing: Landsprent og Íslandspóstur. ISSN 1025-5621