Bændablaðið - 08.06.2023, Blaðsíða 48

48 Bændablaðið | Fimmtudagur 8. júní 2023
Fyrir nokkrum árum fór af
stað á Íslandi einkar áhugavert
þróunarverkefni, sem reyndar var
svo hætt með, sem sneri að því að
setja auknar gæðakröfur á íslensk
kúabú, þ.e. meiri kröfur en hið
opinbera gerir.
Með þessu var verið að fylgja að
hluta til eftir því sem hefur verið að
gerast erlendis og þá sérstaklega í
norðurhluta Evrópu en fullyrða má
að flest kúabúin þar lúti einhvers
konar gæðavottunarkerfum.
Þessi kerfi eru mörg og breytileg
en eiga það sameiginlegt að þau eru
ekki háð opinberum eftirlitsaðilum
heldur hefur verið komið á koppinn
annaðhvort af afurðafyrirtækjum,
vottunarfyrirtækjum eða verslunar-
keðjum. Öll þessi kerfi miða að því
að efla traust neytenda á gæðum
framleiðslunnar og um leið að
efla ímynd framleiðslunnar og/eða
söluaðila varanna. Nú er meira að
segja svo komið að margar erlendar
verslunarkeðjur gera kröfu á alla
framleiðendur landbúnaðarvara að
þeir séu með svona gæðakerfi og
ef ekki er um slíkt að ræða þá fá
vörurnar einfaldlega ekki hillupláss
í verslununum. Ekki er ólíklegt að
slíkar kröfur rati einnig einn daginn
til Íslands.
Af hverju gæðakerfi?
Það er eðlilegt að spurt sé um tilgang
þess að setja upp sérstök kerfi, þegar
nú þegar eru til lög og reglugerðir
sem varða þær leiðir sem eigendur
skepna eiga að fara. Skýringuna er
þó að finna í þeirri staðreynd að
hið opinbera gerir fyrst og fremst
lágmarkskröfur um hitt og þetta, þ.e.
að ekki sé gengið skemur en með
ákveðnum hætti og þá er oftar en
ekki haft að leiðarljósi dýravelferð
og matvælaöryggi. Hægt væri
að nefna mörg dæmi um þetta en
nærtækast fyrir Íslendinga er líklega
lágmarks stíustærð hjá hrossum, sem
hérlend reglugerð segir að eigi ekki
að vera minni en 4 m
svo lágmarks dýravelferð sé
uppfyllt. Hér er nefnilega talað um
lágmarks stærð, þ.e. svo nóg sé gert
svo hrossum líði ekki illa, en líklegt
má telja að flestir byggi nú stærri
aðstöðu en það fyrir hrossin sín svo
dæmi sé tekið.
Annað dæmi mætti nefna sem
er lyfjaleifar í matvælum. Tilfellið
er nefnilega að matvæli mega
innihalda örlítið magn mælanlegra
lyfja- eða varnarefnaleifa, þ.e. sé
„magnið“ innan tiltekinna marka
sem yfirvöld segja að sé óskaðlegt
neytendum. Það er þó e.t.v. eitthvað
sem afurðastöð getur einfaldlega
ákveðið að vilja ekki, þrátt fyrir að
það megi í raun samkvæmt hinu
opinbera.
Þannig hafa sumar verslunar-
keðjur, afurðafélög og -fyrirtæki
ákveðið að ganga lengra í þeim
tilgangi að ná ákveðnu markaðslegu
forskoti t.d. á samkeppnisaðilana.
Gæðakerfin eru því hluti af ímynd
varanna. Nærtækt dæmi er ákvörðun
þýsku verslunarkeðjanna Aldi og
Lidl sem ákváðu fyrir nokkrum árum
að selja eingöngu drykkjarmjólk frá
fyrirtækjum sem tryggja að mjólkin
komi einungis frá bændum sem hafa
ekki notað erfðabreytt fóður. Þessar
verslunarkeðjur gengu þarna mun
lengra en opinberar kröfur gera
í Evrópu og voru einfaldlega að
svara ákveðnu kalli frá neytendum
í Þýskalandi og náðu um leið
samkeppnislegu forskoti á aðra
söluaðila mjólkur vegna sérstöðu.
Bændur og fræðimenn höfðu
eðlilega sína skoðun á þessu
útspili verslunarkeðjanna enda
er erfðabreytt korn ódýrara og
ekkert sem bendir til þess að
slíkt fóður hafi neikvæð áhrif á
afurðirnar. Sú staðreynd kom bara
þessu máli hreinlega ekki við!
Hér voru verslunarkeðjur að
marka sér sérstöðu og kölluðu
eftir áhugasömum bændum og
fyrirtækjum til samstarfs.
Kallinu var svarað og gott betur
því neytendur tóku þessu svo vel
að fleiri verslunarkeðjur fylgdu í
kjölfarið, til að svara samkeppninni.
Nú er svo komið að líklega er erfitt
fyrir neytendur í raun að fá mjólk
frá kúm sem hafa fengið erfðabreytt
fóður, a.m.k. í norðurhluta megin-
lands Evrópu!
Arlagården
Hægt væri að taka dæmi af
mörgum ólíkum gæðakerfum fyrir
mjólkurframleiðslu en nærtækast
er fyrir greinarhöfund að taka fyrir
Arlagården®, enda gæðakerfi norður
evrópska afurðafélagsins Arla Foods
sem hann starfar hjá. Óhætt er að
fullyrða að þetta gæðakerfi er eitt það
strangasta sem er til í dag í heiminum
en kerfið leit fyrst dagsins ljós árið
2005 og var í upphafi einungis notað
í Svíþjóð og Danmörku. Kerfinu var
komið á til þess að gera sérstöðu
þarlendra mjólkurvara aðra og
sterkari en innfluttra.
Á þessum árum var mikið sótt inn
á þessa markaði með mjólkurvörur
annarra landa Evrópusambandsins,
enda verðlag hátt í bæði Danmörku
og Svíþjóð og því eftirsóknarvert að
ná til neytenda þar.
Til þess að svara samkeppninni,
en á þessum árum var Arla Foods
ekki orðið jafn stórt og öflugt og
það er í dag, þá var sem sagt brugðið
á það ráð að setja auknar kröfur á
herðar þeim kúabændum sem eiga
félagið. Bændurnir sjálfir ákváðu
sem sagt að setja auknar kröfur á sig
sjálfa! Þessar kröfur sneru í fyrstu
einungis að mjólkurgæðum, þar
sem gengið var lengra en opinberu
kröfurnar sögðu til um.
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
GARÐYRKJA Á FAGLEGUM NÓTUM
Það hefur gengið á ýmsu í
veðurfarinu undanfarnar vikur.
Lofthiti lágur, mikil hvassviðri
víða og jörð blaut og köld. Þegar
þannig háttar til verða oft tafir
á garðvinnunni og sáning og
gróðursetning dregst á langinn.
Við skulum
samt muna að
slíkt ástand er
fjarri því að vera
undantekning
hjá íslenskum
ræktendum og
þeir hafa þurft að
takast á við óblíð
náttúruöfl í sinni
matjurtaræktun.
Sáning og gróðursetning
Þegar vel vorar er hægt að hefja
gróðursetningu matjurta um eða upp
úr miðjum maímánuði en margir
garðyrkjubændur hafa fyrir venju
að bíða fram undir mánaðamótin
maí-júní, einmitt til að tryggja að
plönturnar lendi ekki í síðbúnum
vorhretum. Það tekur líka nokkurn
tíma að koma öllum plöntunum í
jörð. Gulrótasáningu er oftast hægt
að hefja enn fyrr, en þó er alls ekki
öll von úti enn. Þótt nú sé nokkuð
liðið á júnímánuð og veður hefur
tekið stakkaskiptum frá okkar
kalda maímánuði er vel hægt að
gróðursetja og sá til matjurta í
heimilisgarðinn. Þá er um að gera að
vanda til verka, þannig að gróðurinn
taki sem fyrst við sér.
Gulrótafræ er hægt að láta
spíra í nokkra daga í röku íláti
við stofuhita, en gæta þarf þess að
skipta oft um vatn og sá um leið
og sést í fyrstu spírurnar á fyrstu
fræjunum. Þannig er hægt að vinna
upp glataðan tíma. Matjurtaplöntur
fást tilbúnar til gróðursetningar í
flestöllum garðplöntustöðvum. Nú
er kjörið að sá til næpna, gulrófna,
radísa, salats og sumra kryddjurta.
Alls ekki er of seint að gróðursetja
matjurtir eins og hvítkál, blómkál,
spergilkál rauðkál, toppkál og
skyldrar tegundir. Jafnvel kartöflur
er ekki of seint að setja niður núna.
Veðurfarsbætandi aðgerðir
fyrir ungplönturnar
Skjól er grundvallaratriði í allri
ræktun og jörð skal vera farin að
hlýna nokkuð vel. Víðast hvar ætti
það ekki að vera hamlandi lengur.
Verka þarf plöntunæringuna vel
ofan í matjurtabeðin þannig að
hún fari að nýtast sem allra fyrst.
Upphækkuð beð í körmum tíðkast
mikið nú orðið og fer vel um
matjurtirnar í þess háttar reitum.
Í mörgum tilvikum eru gluggahlerar
á reitunum eða bogalaga þak klætt
plasti og það gefur ræktuninni
aukinn yl og skjól.
Ein einfaldasta og árangurs-
ríkasta leiðin til að auka lofthita í
matjurtabeðunum er að breiða yfir
þau þunnan ræktunardúk sem fæst
í metratali í garðyrkjuverslunum.
Dúkurinn er settur yfir matjurtirnar
strax að lokinni sáningu eða
gróðursetningu og fyrstu vökvun.
Hann veitir skjól, dregur úr ágangi
meindýra, loft- og jarðvegshiti undir
dúknum verður töluvert hærra en
utan hans. Hann hefur einnig þann
kost að rignir í gegnum hann og
hægt er að vökva plönturnar án þess
að fjarlægja dúkinn. Dúkurinn er
hafður yfir plöntunum þangað til
þær eru orðnar vel stálpaðar en ekki
svo lengi að hann fari að sliga þær.
4-6 vikur henta í mörgum tilvikum
ágætlega. Festa þarf dúkinn vel
með jöðrunum til að hann virki vel
gegn meindýrum. Illgresi þrífst líka
ágætlega undir dúknum en auðvelt
ætti að vera að taka dúkinn af meðan
unnið er við illgresishreinsun,
hreykingu og aðra umönnun.
Gefumst ekki upp
þótt móti blási
Þótt margir garðeigendur hafi þurft
að horfa upp á tré, berjarunna,
skrautrunna og annan garðagróður
verða fyrir talsverðum útlitsskaða
í vor munu allflestar tegundirnar
nú hafa náð sér nokkurn veginn og
verða glæsilegar eins og venjulega. Í
tilviki matjurtanna er skaðinn tæpast
jafn mikill, það er einna helst að
nokkur seinkun á sáningu og
gróðursetningu hafi sett strik í þann
reikning. Við vitum öll að sumarið
verður gott og getum farið að hlakka
til uppskeru síðsumars og í haust.
Ingólfur Guðnason, fagbrautar-
stjóri garðyrkjuframleiðslu,
Garðyrkjuskólanum Reykjum/FSu
Gæðavottun kúabúa
Í gæðakerfinu Arlagården eiga allir nautgripir að vera hreinir, allt árið.
Öll kúabú hjá Arla eru metin árlega af hlutlausum fagaðilum sem starfa ekki
hjá Arla. Mynd / Arla
Grænmetið í heimilisgarðinum:
Alls ekki of seint
að hefjast handa
Matjurtagarður. Mynd / Guðríður Helgadóttir
Ingólfur
Guðnason.
Nærtækt dæmi er
ákvörðun þýsku
verslunarkeðjanna Aldi
og Lidl sem ákváðu fyrir
nokkrum árum að selja
eingöngu drykkjarmjólk
frá fyrirtækjum sem
tryggja að mjólkin komi
einungis frá bændum
sem hafa ekki notað
erfðabreytt fóður ...“
Vinsamlega hafið samband við Björgvin Guðjónsson, búfræðing
og löggiltan fasteignasala í síma 510-3500 og 615-1020
eða á netfangið bjorgvin@eignatorg.is
Skipholt 50b, 105 Reykjavík
Vegna aukinnar eftirspurnar óskum
við eftir bújörðum á söluskrá