Bændablaðið - 08.06.2023, Blaðsíða 36

36 Bændablaðið | Fimmtudagur 8. júní 2023
Hrina riðutilfella varð á Norð­
vesturlandi á árunum 2018–2021,
þar sem skorið var niður á 11
bæjum. Á Syðra­Skörðugili í
Skagafirði var skorið niður alls
um 1.500 fjár haustið 2021.
„Við megum taka fé aftur
haustið 2024, en það eru ákvæði
í samningnum um að við getum
framlengt um eitt ár. Við kláruðum
að þrífa á árinu 2022, sem er þá
fyrsta fjárleysisárið og síðan
þetta ár. Nú erum við að hugsa
um hvað við gerum,“ segir Fjóla
Viktorsdóttir á Syðra-Skörðugili í
Skagafirði.
„Það þarf hins vegar líklega
engan viðskiptafræðing til að segja
okkur það að líklega er hagkvæmara
fyrir okkur að fá bæturnar í eitt ár
enn, heldur en að byrja haustið
2024,“ segir Elvar Einarsson,
en þau Fjóla, kona hans, stunda
hrossarækt, hestaleigu, hestaferðir
og ferðaþjónustu á sinni jörð ásamt
því að reka þar tamningastöð.
Auk þess sinnir Elvar reiðkennslu
og Fjóla rekur bókhaldsstofu. Þau
eru afar þakklát fyrir að hafa haft
önnur störf til að sinna eftir að
skorið var niður.
Afurðatjónsbætur
langt undir meðalafurðum
Þegar þau eru spurð hvort þau
hafi samið strax um bætur eftir
niðurskurð og verið sátt við þær,
segja þau að líklega hafi þau verið
of fljót á sér en viljað klára þetta
eins fljótt og hægt væri. „Við vildum
bara fá þetta mál frá. En það voru
auðvitað ýmis atriði í samningnum
sem við vorum kannski ekki sátt
við. En það má taka það fram að
við nutum góðs af allri þeirri vinnu
sem bændurnir í Blönduhlíðinni
voru búnir að leggja í breytingar
á samningnum árið áður. Eins
og bæturnar eru reiknaðar í dag
– og voru þegar við lentum í
niðurskurðinum – þá er gert ráð fyrir
afurðatjónsgreiðslum sem eru svo
langt undir okkar meðalafurðum.
Reyndar held ég að það eigi við
um flest búin sem hafa lent í þessu
á undanförnum árum. Þeir eru varla
orðnir nokkrir sauðfjárbændur eftir,
sem eru í þessu af fullum hug, sem
eru með 16 kílóa meðalvigt eins
og reglugerðin gerir ráð fyrir til
viðmiðunar á bótagreiðslunum,“
segir Elvar.
„Þegar við lögðum síðast inn var
meðalvigtin 19,8 kíló, það munar
því verulega um mismuninn. Þegar
reglugerðin er gefin út árið 2001, þá
fannst manni mikið að vera með 17
kílóa meðalvigt,“ bætir Fjóla við.
Bústofnsbætur duga ekki
Að þeirra sögn dekka bústofns-
bæturnar engan veginn kaupin á
nýjum bústofni. „Ef þú ætlar að
kaupa þér sambærilegan fjölda
og þú varst með er það vonlaust
miðað við þær bætur sem eru í
boði. Við vorum komin með um
600 hausa og sáum því strax að
miðað við forsendurnar sem voru
gefnar í samningnum gætum við
aldrei keypt þann fjölda til baka,“
segir Fjóla.
Elvar segir að þau hafi reynt
að semja um einhverjar hækkanir,
eins og bændurnir í Blönduhlíðinni
höfðu gert, en það var án árangurs.
„Við reyndum líka að fá ríkið til
að leggja til fjármagn við hreinsun
upp úr skurðum hér, því við töldum
að þar gæti smitefni leynst. Við
fengum engan hljómgrunn við
því. Það var lítið hægt að bæta
við eða breyta því sem stendur
í reglugerðinni. Þannig að við
skrifuðum bara undir og héldum
lífinu áfram.“
Að vissu leyti í svipaðri stöðu
og Miðfjarðarbændur
„Við vorum kannski að vissu leyti í
svipaðri stöðu og þau á Bergsstöðum
og Urriðaá eru núna, nema að hjá
þeim var komið að sauðburði en við
vorum komin með allt fé heim að
hausti,“ segir Elvar. „Hér voru um
þúsund lömb úti á túnum og ef við
hefðum sett okkur í þær stellingar
að vera með einhvern mótþróa við
afhendingu á fénu þá hefðum við
lent í vandræðum, því aðstæður
buðu einfaldlega ekki upp á að
málið yrði tafið.“
„Okkur sýnist að allir lendi
í því sama, bændur hafa í raun
ekkert val og skulu gjöra svo
vel að undirgangast ákvæði
reglugerðarinnar eins og lög
gera ráð fyrir. Þegar við lendum
í niðurskurðinum er Sigríður
Björnsdóttir starfandi yfirdýralæknir
og hún reyndist okkur afar vel sem
og allt starfsfólk Matvælastofnunar
sem kom að okkar málum,“ bætir
Fjóla við.
Þakklát fyrir
afurðatjónsbæturnar
Þau segja bæði að auðvitað beri að
þakka fyrir afurðatjónsbæturnar
þrátt fyrir allt. „Við erum á
„launum“, fáum greitt eins og við
værum með fulla framleiðslu, þ.e.
bæði beingreiðslur og innlegg, það
má ekki gleyma því. Reglugerðin
gerir ráð fyrir að þessar greiðslur
eigi að standa straum af vinnu og
að byggja upp nýjan stofn, en því
miður þá duga ekki þessar greiðslur
til að standa straum af þeim kostnaði
sem verður við niðurrif sem og
uppbyggingu fjárhúsa að nýju og
kaup á nýjum bústofni, þannig
að bóndinn verður alltaf fyrir
fjárhagslegu tjóni,“ segir Fjóla.
„Það er hluti af samningnum líka
að viðhalda jörðinni, túnum og það
þarf að heyja, líka sinna viðhaldi á
girðingum svo annað fé komi ekki
inn á þitt land. En það sem ég hef
verið hugsi um varðandi þennan
vinnukostnað er að það er í raun
ekkert mál að rífa niður og hreinsa –
en þegar kemur að því að byggja upp
þá er það ekkert á færi allra að gera
það. Ég er til dæmis ekki menntaður
smiður og kostnaður við að ráða
iðnaðarmenn í slík verk getur verið
talsverður. Ég hef sjálfur áætlað
að kostnaður við að standsetja
fjárhúsin aftur verði aldrei undir 15
milljónum.Síðan ef við ætluðum að
taka fé aftur þá myndi ekki hvarfla
að okkur annað en að taka fé með
verndandi arfgerðir gegn riðu. Það
er alveg ljóst að næstu kannski tíu
árin þá verður þetta fé mun dýrara
en annað – sem ásamt auðvitað
verðlagsþróuninni verður mikill
kostnaðarauki við kaup á nýjum
bústofni,“ segir Elvar.
Þrjátíu ár á milli niðurskurða
Þau Elvar og Fjóla segja að líklega
hafi þau verið meðvituð um það í
fjöldamörg ár að riðan væri einhvern
veginn alltaf yfirvofandi. „Það er
búið að skera niður hér á bæjum allt
í kring og svo auðvitað hér á þessum
bæ fyrir akkúrat 30 árum. Við vorum
oft búin að tala um þetta okkar á
milli, sumsé að það væri ekki hvort
heldur hvenær riðan kæmi. Auðvitað
var sjokkið mikið og þá fyrst og
fremst eftirsjá eftir bústofninum,
því við vorum með alveg gríðarlega
gott fé. Árið fyrir niðurskurð sem og
mörg sl. ár hefur búið hlotið mörg
verðlaun fyrir afurðir,“ segir Elvar
Fjóla bætir því við að þau hafi
notið þess að hafa byggt á gjöfulum
grunni frá föður Elvars, Einars
Gíslasonar, en þau hafi tekið við
búinu af foreldrum Elvars árið 1997.
„Við fengum í gegnum árin
margs konar viðurkenningar fyrir
ræktun. Og er fyrst og fremst þessi
merka ræktunarsaga á bænum sem
maður fær ekki aftur. Það tekur þig
fjöldamörg ár að rækta þetta aftur
upp, sem ekki er endilega víst að
takist. En svo var þetta líka þannig
að við hugsuðum með okkur þegar
tilkynningin barst, jæja, þá er komið
að þessu,“ segir Fjóla
Að sögn Elvars hafði faðir hans
gríðarlegan áhuga á ræktun sauðfjár,
virtur sem slíkur og starfaði sem
ráðunautur í mörg ár.
„Hann var lengi bústjóri á
tilraunabúinu Hesti í Borgarfirði á
yngri árum og kom að innleiðingu að
því byggingarlagi sem er í lömbum
í dag, lágfættara fé, með betri læri
og betra bak. Hann fékk skammir
fyrir þetta í byrjun því menn höfðu
efasemdir um að féð gæti gengið í
snjó og væri of lítið til að geta náð
upp á garðana.“
Ofboðslegt tilfinningalegt tjón
Fjóla segir að margir utan sauðfjár-
ræktarinnar átti sig ekki á því að
VARAHLUTIR Í
KERRUR
Vagnhöfða 7, 110 Reykjavík | Sími 517 5000 | stalogstansar.is
st’ al og
Bílabúðin
Stál og stansar
Eftirmál riðuveiki:
Afurðatjónsbætur langt undir meðalafurðum
og bústofnsbætur duga skammt
– Hjónin á Syðra-Skörðugili misstu 30 ára gjöfula ræktun sína í niðurskurði árið 2021
Fokheld fjárhús. Fjóla og Elvar hafa ekki ákveðið hvað verður gert við húsin eða hvort byggt verður upp.
Ýmsar hugmyndir eru uppi, meðal annars um smærri sauðfjárbúskap eða að hluti verði hesthús og hluti fjárhús.
Í DEIGLUNNI
Við vorum
búin að vera
allan þann dag í fjár-
húsunum kófsveitt
við að vigta til
slátrunar og velja líf-
lömb þegar okkur er
tilkynnt þetta ...“