Bændablaðið - 08.06.2023, Blaðsíða 33
33Bændablaðið | Fimmtudagur 8. júní 2023
Bærinn Urriðaá í Miðfirði er í landi
Syðri-Urriðaár. Þessi bæjarheiti
hafa borið á góma að undanförnu
í umræðu um nýlegt riðutilfelli í
hjörðinni á bænum og niðurskurð
í kjölfarið. Á Urriðaá búa þau
Ólafur Rúnar Ólafsson og Dagbjört
Diljá Einþórsdóttir en þau keyptu
jörðina árið 2015.
Þau höfðu á fremur stuttum tíma
náð mjög góðum árangri í sinni ræktun,
fjölgað fé um rúmlega tvö hundruð á
vetrarfóðrum og komin í þá stöðu að
þurfa í raun ekki að vinna utan bús.
Að hafa fengið þennan úrskurð um
staðfest riðusmit í hjörðinni var því
sérstaklega erfitt, þar sem þau voru
loksins komin í þá stöðu að vera með
stöðugan og sjálfbæran búrekstur.
Urðunarmálin erfið
„Þetta var allt mjög sorglegt, líka
þegar blandaðist inn í niðurskurðar- og
bótaferlið þetta fát varðandi urðunina.
Reynt var að fá okkur til að samþykkja
urðun á jörðinni okkar, en við vildum
að gripirnir yrðu urðaðir fjarri okkur,
helst á „opnum“ urðunarstað,“ segir
Ólafur þegar þau eru spurð um líðanina
eftir niðurskurðinn og urðunina.
„Við urðum vitni að því, þegar
allt varð stopp með urðunarstaði og
hræin voru búin að vera um sólarhring
við sláturhúsið á Hvammstanga, að
allt í einu sjáum við að það er verið
að flytja rollurnar okkar í gámum
að flugvellinum á Króksstöðum í
Miðfirði. Sá bær blasir við okkur út um
stofugluggann. Þá hafði verið ákveðið
í skyndi að urða hræin þar án þess að
skoða aðstæður almennilega. Sem
betur fer gekk það þó ekki eftir, enda
hefði það verið óþægileg tilhugsun að
hafa þetta í næsta nágrenni við okkur
ef við næðum að hefja búskap aftur,“
bætir Dagbjört við.
„Við náðum einhvern veginn aldrei
að syrgja rollurnar fyrr en nokkru
seinna. Við vorum undir miklu álagi
og áreiti vegna þessara urðunarmála
af hendi Matvælastofnunar og
Umhverfisstofnunar. Á ákveðnum
tímapunkti hætti ég að svara
símtölunum og vísaði öllum erindum
á lögfræðinginn okkar, en við höfum
fengið góðan andlegan stuðning bæði
frá sveitarfélaginu okkar og eins frá
Bændasamtökunum. Sveitarstjórinn
okkar, Unnur Valborg Hilmarsdóttir,
á sérstakar þakkir skildar fyrir
hjálpsemina,“ segir Ólafur.
Hálfgerð tilviljun
að enda á Urriðaá
Dagbjört er búfræðingur frá Hvanneyri
en Ólafur vélvirki að mennt. Ólafur
er alinn upp á sauðfjár- og kúabúinu
Þaravöllum í Hvalfjarðarsveit en
Dagbjört er frá Egilsstöðum og ekki
sveitastelpa að upplagi. Hálfgerð
tilviljun réði því að þau enduðu á
Urriðaá, þar sem fyrir var fyrirmyndar
búrekstur. „Við komum reyndar hér
við á ferðalagi okkar eftir að ég
útskrifaðist frá Hvanneyri um vorið
2014, sem endar með að við erum
hér allt sumarið og haustið 2014 með
fyrri ábúendum,“ segir Dagbjört um
forsöguna.„Jörðin var í raun ekki til
sölu en tengdapabbi hafði keypt folöld
hér af bæ í sveitinni og fór að spyrjast
fyrir um lausar jarðir, bara um það leyti
sem útskrift er á Hvanneyri.
Honum var bent á að hringja í
Sigvalda Sigurjónsson og Þóru F.
Ólafsdóttur, sem höfðu búið hér í
áratugi, og það endaði með að þau
buðu okkur að koma og vera þetta
sumar hjá sér til að vega þetta og
meta. Enda tók fjármögnunarferlið
sinn tíma,“ segir Ólafur.
Sigvaldi hjálpaði mikið í byrjun
Dagbjört segir að þetta hafi verið mjög
skemmtileg ábúendaskipti. „Þetta gekk
svo vel upp þrátt fyrir að við þekktum
þau ekkert fyrir. Við fluttum í raun inn
til þeirra í október og svo bjuggum við
með þeim alveg að jólum – þegar þau
flytja suður,“ segir hún.
Sigvaldi hjálpaði þeim mjög mikið
í byrjun, alveg fyrstu árin, og svo kom
hann til þeirra á hverjum sauðburði og
líka á haustin í smalamennsku. „Við
tökum við allri hjörðinni og auðvitað
alveg toppbúi. Það voru ekki allir
bjartsýnir á að við næðum að halda
ræktuninni jafn góðri, en held við
getum alveg sagt að við höfum náð
því og jafnvel náð að bæta það þó
nokkuð með góðri hjálp Sigvalda.
Við höfum til dæmis náð frjóseminni
vel upp og hækkað gerð og þyngd og
í raun allt saman – auk þess að fjölga
úr 470 fjár í yfir 700,“ segir Ólafur.
„Sigvaldi var hins vegar alltaf með
okkur, sérstaklega í byrjun, í allri
ákvörðunartöku um ásetning og slíkt,“
bætir Dagbjört við.
Úrvals hrútar
„Síðasta ár var algjört toppár hjá
okkur,“ segir Dagbjört. „Gerðin rauk
upp og við vorum svakalega ánægð
með ganginn í þessu hjá okkur.“ Ólafur
segir að þau hafi verið einstaklega
heppin með hrúta, fengið alveg
sértaklega góða einstaklinga. „Sigvaldi
átti góðan hrút sem hét Runni undan
Laufa og í grunninn er eiginlega
megnið af fénu undan honum. Svo
vorum við komin með svaka góða
línu undan hrútnum Dracula sem var
undan Dreka frá Hriflu og Gaursdóttir,
og einnig syni Dracula, Demant.
Þetta er ræktunarlína sem við sjáum
sérstaklega mikið eftir.“
Þau segja að þetta hafi verið alveg
einstök ræktun og mjög erfitt að sjá á
eftir henni. „Þetta var eitthvað sem við
vorum búin að rækta og kom svona
svakalega vel út, gripir sem báru af og
allt undan þeim,“ segir Ólafur.
Voru lömuð í nokkra daga
„Við vorum svo á kafi í þessu
ræktunarstarfi að það er erfitt að
útskýra hvað það hafði mikil áhrif
á okkur að lenda í þessu – höfðum
legið yfir skýrsluhaldinu í Fjárvís til
að móta okkar eigin línur í ræktuninni
sem hefur tekið allan okkar tíma hér
þótt stuttur sé,“ segir Ólafur. „Svo áttu
krakkarnir okkar, Ingunn Bára, 5 ára
og Einþór Logi, 3 ára, líka kindur sem
hefur verið mjög erfitt fyrir okkur öll
að takast á við að þau hafi misst.
Áfallið var mikið þegar fréttirnar
berast frá Bergsstöðum um að
staðfest smit væri þar. Við vorum í
raun alveg lömuð í nokkra daga á eftir
en ætluðum svo að fara að bólusetja
og hugsa ekkert um möguleikann
á því að það gæti verið smit hjá
okkur, þegar það er svo staðfest í
kindinni frá Bergsstöðum. Við fórum
auðvitað strax að hugsa um stöðuna
og framtíðina og ekki síst um allt
söluféð á undanförnum árum sem
er býsna margt,“ segir Ólafur. Þau
segja að þessar undanfarnar vikur
hafi verið sérstaklega erfiðar, líka
í því ljósi að þau væru búin að
vera frekar stuttan tíma á Urriðaá
– og höfðu skuldsett sig nokkuð í
byrjun við kaupin á jörðinni. „Við
tókum svo síðar allt í gegn í gömlu
fjárhúsunum og réðumst síðan í
að byggja ný fjárhús, auk þess að
hafa nýlega keypt nýjan traktor.
Þetta var auðvitað allt saman mjög
kostnaðarsamt,“ segir Ólafur.
Góður búrekstur
Búið gekk vel og það rak sig. Allt útlit
var fyrir að fjárfestingarnar myndu
ganga vel upp. „Við höfum áhyggjur
af því hvernig muni ganga að reka búið
á þessum bótum sem við fáum – og
líka þegar og ef við tökum aftur fé,
því miðað við þær forsendur sem eru
uppi núna í samningum við ríkið um
bætur þá getum við aldrei keypt nema
brot af þeim bústofni sem við vorum
með,“ segir Dagbjört.
„Það segja okkur allir að fyrstu árin
eftir fjárskiptin séu erfiðust – því þá
þarf að taka gemlinga og það þarf alltaf
að setja þá á – og það skilar miklu
minna. Maður verður nokkuð lengi að
byggja upp fulla framleiðslu – jafnvel
alveg fimm ár,“ bætir hún við.
Langt í frá að vera fullar bætur
Ólafur segir með áhersluþunga að
staða bænda sem lenda í þessu sé mjög
veik. „Þetta eru auðvitað langt í frá
að vera fullar bætur. Þegar við létum
féð af hendi til slátrunar þá datt okkur
aldrei í hug annað en við fengjum
bætur til að kaupa sama fjárfjölda í
lok fjárleysistímabilsins. Við vissum
að okkar góðu hjörð fengjum við aldrei
aftur en hitt að okkur standi ekki til
boða að fá aftur sama fjárfjölda er bara
fáránlegt – að við þurfum aftur að fara
að fjárfesta til að komast í full afköst.“
Dagbjört tekur undir og segir að
ýmislegt vanti í reglugerðina um
bætur til að hún geti talist réttlát.
„Til dæmis að ekki sé gert ráð fyrir
greiðslum fyrir hreinsunarstarf sem
við þurfum sjálf að fara í, rífa þetta
allt niður og svo að byggja aftur upp.
Þetta eru mikil hús og innréttingar.
Afurðatjónsgreiðslurnar geta heldur
aldrei staðið undir launakostnaði,
rekstrarkostnaði af húsum og heimili
og afborgunum af lánum. Þarna vantar
margar milljónir upp á svo þetta geti
gengið upp,“ segir hún.
Ótrúlega tímafrek yfirferð
Þau segja bæði að þau hefðu viljað
sjá drög að samningi áður en þau létu
féð af hendi, það væri eðlilegra ferli.
„Það er heldur vonlítið fyrir okkur
núna að standa í einhverju stríði um
að fá sómasamlegan samning um
réttlátar greiðslur fyrir okkar bústofn.
Þetta tekur virkilega á, bæði andlega
og svo fer alveg ótrúlegur tími í það
líka að yfirfara öll smáatriðin í okkar
stöðu,“ segir Dagbjört.
Þau vilji hins vegar helst af öllu
byrja aftur upp á nýtt, en til þess að
það geti gengið eftir þurfi þau að sjá
betri samning en núna er á borðinu.
Ekki sé raunhæft að taka fleiri lán til
þess að koma sér aftur af stað.
Ungu bændurnir á Urriðaá með sjálfbæran rekstur
– Treysta sér ekki í frekari lántökur og fjárfestingar til að geta byrjað upp á nýtt
Dagbjört og Ólafur keyptu Urriðaá árið 2015, en þar var fyrirmyndarbúskapur.
Dagbjört Diljá Einþórsdóttir og Ólafur Rúnar Ólafsson í tómum fjárhúsunum heima á Urriðaá. Þau standa í erfiðum
samningaviðræðum við ríkið um réttlátar bætur fyrir verðmætan bústofn sinn.
Við vissum að
okkar góðu hjörð
fengjum við aldrei aftur
en hitt, að okkur standi
ekki til boða að fá aftur
sama fjárfjölda er bara
fáránlegt ...“
– Framhald á næstu opnu.