Bændablaðið - 08.06.2023, Blaðsíða 32

32 Bændablaðið | Fimmtudagur 8. júní 2023
Fyrsta tilfellið um riðuveiki í sauðfé
í Miðfjarðarhólfi var staðfest á
Bergsstöðum í Miðfirði í byrjun
apríl. Þar með var ljóst að rúmlega
26 ára markviss og metnaðarfull
ræktun bændanna var komin á
leiðarenda.
Ábúendurnir, þau Elín Anna
Skúladóttir og Ari G. Guðmundsson,
keyptu jörðina um áramótin 1996–
1997. „Ég er uppalin hérna og við
tókum við af foreldrum mínum sem
voru með blandað bú, það er kýr,
kindur og hross,“ segir Elín.
Tvöföldun á fjárfjölda
„Þá voru hér einhverjar 320–330
kindur og við ákváðum strax að ráðast
í breytingar og stækka hjörðina, það
fyrsta sem við gerðum var að innrétta
hlöðuna sem fjárhús svo við gætum
fjölgað. Svo byggjum við fjárhús árið
2001 og nýjasta byggingin er frá 2020.
Við lögðum mikinn metnað og vinnu í
ræktunarstarfið og reyndum að keppast
við að gera betur frá ári til árs.
Við vorum komin í um 700 fjár
þegar riðutilfelli var staðfest hér með
þeim afleiðingum að það þurfti að
skera allt niður núna í byrjun apríl.
Það má segja að aðstæður hafi verið
orðnar nokkuð þægilegar, það er
góður bústofn, góð vinnuaðstaða
og búin að endurrækta öll tún og
bæta við mikilli ræktun,“ segir Ari.
Vonuðust eftir að um
fjárkláða væri að ræða
Þau segjast hafa tekið eftir einkennum
hjá einni kind fyrst, en svo fljótlega í
öðrum tveimur. Þetta hafi gerst á um
10 dögum að riðuveiki var svo staðfest.
„Þá fór nú um okkur þegar við gerðum
okkur grein fyrir því hverju við gætum
verið að lenda í.
Maður gerði sér alls ekki grein fyrir
því til að byrja með að þetta væri riða,
þetta var mikill kláði, þannig að við
vorum að vona að þetta væri bara þessi
fjárkláði því þær voru spikfeitar og
heilbrigðar að sjá, ekki þessi einkenni
sem maður hefði lesið og heyrt um.
En eitthvað fannst okkur einkennilegt
við þetta og höfðum því samband við
héraðsdýralækni,“ segir Elín.
Gjafirnar erfiðar um páskana
Þau segja að fjölskyldan hafi verið
alveg dofin fyrstu dagana eftir að þetta
var staðfest og þau áttuðu sig ekki strax
á því hvað þetta var mikill skellur – ekki
bara fyrir þau heldur Miðfjarðarhólfið í
heild sinni. „Auðvitað hefur þetta ferli
allt verið mjög erfitt, en þó var líðanin
verst þessa páskadaga sem við þurftum
að gefa fénu sem eftir var – vitandi að
það væri að fara. Fyrri hópurinn fór á
föstudaginn langa og sá síðari annan í
páskum. Og enn verra var reyndar að
horfa á eftir fénu frá nágrönnum okkar
á Urriðaá,“ segir Ari.
Þar var svo einnig ráðist í
niðurskurð skömmu síðar eftir að
riðuveiki var staðfest í einni á sem
bændurnir á Bergsstöðum höfðu gefið
heimasætunni á Urriðaá árið 2020.
Samstaða í sveitinni
Þau segjast hafa fundið fyrir mikilli
samstöðu í sveitinni, bæði með þeim
og bændunum á Urriðaá. „Við höfðum
í raun vonast eftir að það væri hægt að
hlífa þeim við niðurskurðinum þar sem
við töldum að það væri jafnvel ekki
fleira fé þar smitað en bara þessi sem
kom frá okkur,“ segir Elín.
„Í bréfi sem var sent héðan úr
sveitinni til yfirdýralæknis, sem
sveitungar okkar skrifuðu undir, var
óskað eftir því að það yrði ekki skorið
niður þar – því við óttuðumst ekki að
um fleiri riðusmit væri að ræða þar,
sem komið hefur svo á daginn.“
Það var þá bæði af því að ljóst var
að þessi niðurskurðaraðferð skilaði
ekki almennilegum árangri og svo
að það var vitað að nú væri farið að
rækta upp fjárstofna með verndandi
arfgerðir. „Það hefði vel verið hægt að
stíga inn í ferlið og breyta reglum – það
hefði verið hægt að prófa ýmsar aðrar
leiðir þarna á Urriðaá, og teljum við
að vinnureglur sem farið er eftir í dag
séu barns síns tíma.
Fjárstofninn á Urriðaá var einn
sá flottasti á landinu og vildu allir
bændur fá að sjá hann og eignast gripi
frá þeim – enda voru gripir frá þeim
eftirsóknarverðir,“ bætir hún við.
Gerð, frjósemi og mjólkurlagni
Þau telja að sig hafa náð ágætum
árangri í ræktunarstarfinu, en
Bergsstaðir hafa verið ofarlega á
flestum uppgjörslistum skýrslu-
haldsins í sauðfjárrækt á undan- förnum
árum. „Við höfum reynt að vanda okkur
og einbeitt okkur að tilteknum þáttum
ræktunarinnar til að ná árangri; gerð,
frjósemi og mjólkurlagni. Við vorum
komin á nokkuð góðan stað í flestum
þáttum ræktunar nema í ullargæðum.
Svo eru það atriði í búskapnum
sem ekki má vanmeta, eins og að
vera með góð hey á álagstímum sem
eru fengitími og sauðburður, eins er
mjög mikilvægt að hafa gott pláss
og góða vinnuaðstöðu, enda ekki
vanþörf á verandi með 100 til 140
fleirlembur á hverju ári að meðaltali
og það tekur pláss,“ segir Ari. Elín
tekur undir þetta og leggur áherslu á
að þetta sé þeirra vinna. „Viljum við
ekki öll hafa snyrtilegt, þægilegt og
gaman í vinnunni? Við eyðum mest
öllum okkar tíma í fjárhúsunum og við
búskaparstörf sem er dásamlegt – og
lífið snýst allt árið um að gera og klára
fyrir sauðburð og fyrir smalamennskur.
Við viljum ekki trúa því að ráðamenn
og landsmenn vilji ekki hafa íslenskan
sauðfjárstofn í landinu.“
Tilfinningalegt uppnám
Þau segjast ekki hafa fyllst vonleysi
við þessi ótíðindi um riðusmit í
hjörðinni þeirra, þó vonbrigðin hafi
vissulega verið mikil. Að sögn Ara
töluðu þau um að taka ekki einhverjar
skyndiákvarðanir í tilfinningalegu
uppnámi. „Það var hræðilega erfitt
að sjá á eftir kindunum sínum sem
áttu nokkrar vikur í burð, hlaupa
upp á sláturbílinn. Flestar þeirra
voru einstakir karakterar og miklir
vinir okkar og maður sá í augum
þeirra hvað þær voru óttaslegnar á
þessari ringulreið. Við urðum reið og
það kom upp uppgjafartónn í okkur
eftir að við fengum fyrstu drög að
afurðatjónsbótum.
Eins þegar gámarnir með bú-
stofninum frá Urriðaá voru keyrðir
um sveitina fram og til baka meðan
verið var að finna urðunarstað – og
svo þegar við heyrðum upphæðina sem
var borguð fyrir það. Það lítur út fyrir
okkur að þetta sé bara leið til að fækka
fé í landinu og bændum, því þetta er
ekki bændum bjóðandi,“ segir Elín.
Vonandi síðasti
niðurskurðurinn í landinu
Þau standa enn í samningsferli við
ríkið um bætur en gera ráð fyrir að
það vanti helmingi meira en þeim er
boðið miðað við núverandi forsendur.
Þau telja það vera dapurlega stöðu að
bjóðast ekki fullar bætur fyrir það sem
þau hafa misst og var tekið af þeim, til
að geta byggt upp sambærilegan stofn.
Ari telur að með árunum verði svo enn
dýrara að byggja upp stofn.
„Þessir gripir með verndandi
arfgerðir verða auðvitað bara dýrari.
Maður skilur bara ekki hvað allt
gengur hægt í að breyta þessum
áherslum varðandi riðuniðurskurð og
hvernig á að ná árangri í baráttunni
við hana. Þetta virkar núna bara eins
og starfslokasamningur ríkisins við
bændur,“ segir hann.
Á liðlega 40 árum hafa rúmlega 850 hjarðir verið skornar niður á Íslandi, með meira en 200
þúsund fjár. Mörkuð var stefna af hálfu stjórnvalda árið 1986, þegar vitað var um riðu á um 100
bæjum, að freista þess að útrýma veikinni úr landinu með skipulögðum niðurskurði á öllum
bæjum þar sem riðan var staðfest. Þessari stefnu hefur verið fylgt síðan.
Árið 2020 voru staðfest riðutilfelli á sex bæjum, annars vegar í Húna- og Skagahólfi og hins
vegar í Tröllaskagahólfi. Síðan bættust við tilfelli á þremur bæjum í Vatnsneshólfi og Húna- og
Skagahólfi árið 2021 – og nú nýjast í tveimur hjörðum í Miðfjarðarhólfi. Samtals hefur verið
skorið niður um 6.500 fjár á þeim tíma.

Í kjölfar tilfellanna á Norðurlandi árið 2020 var Sigurborg Daðadóttir yfirdýralæknir fengin
til að ráðast í endurskoðun á reglum sem varða viðbrögð við riðuveiki. Hún skilað drögum til
matvælaráðu neytisins í desember 2021 og nú nýlega tilkynnti matvælaráðherra um breytta
nálgun við útrýmingu á riðuveiki með því að beita riðuþolnum arfgerðum.
Ákall bænda er nú hávært um nauðsyn þess að breyta ekki aðeins nálgun við útrým ingu á riðuveiki
í sauðfé heldur einnig þeim bótaréttindum sem bændum standa til boða við þær aðstæður þegar
þeir eru sviptir sínum bústofni, ævistarfi og ástríðu. Reglu gerð um útrýmingu á riðuveiki og
bætur vegna niðurskurðar er að stofni til frá 2001 og er samdóma álit þeirra bænda sem hér er
rætt við á næstu síðum – og lentu í niðurskurði á árunum 2020 til 2023 – að hún sé úrelt.
Sigurður Már
Harðarson
smh@bondi.is
Mikil vonbrigði en ekki vonleysi
– Vonast til að niðurskurðurinn á Urriðaá hafi verið síðasti niðurskurðurinn
Bergsstaðir í Miðfirði er fyrsti bærinn í Miðfjarðarhólfi þar sem riða í sauðfé greinist. Myndir / smh
Elín Anna Skúladóttir og Ari G. Guðmundsson voru afar farsæl í sinni ræktun á Bergsstöðum en sáu á eftir hjörðinni
sinni í byrjun apríl til förgunar.
Eftirmál riðuveiki
Í DEIGLUNNI
Það lítur út fyrir
okkur að þetta sé
bara leið til að fækka fé í
landinu og bændum, því
þetta er ekki bændum
bjóðandi ...“