Bændablaðið - 02.11.2023, Blaðsíða 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 2. nóvember 2023
FRÉTTASKÝRING
Samkeppni um rými og auðlindir
geta valdið misklíð milli manna og
dýra. Í tilfelli sambands bænda
og álfta, gæsa og helsingja er
lífsafkoma og efnahagur bóndans
rót ágreiningsins.
Fuglarnir sækja í fæðu á tún og
akra sem ætlað er fyrir búskapinn.
Með auknum jarðgæðum og
vaxandi kornrækt er fyrirséð að
ágangur fugla aukist enda geta
gróskumikil tún og kornakrar
verið hagstæðir dvalarstaðir með
afbragðs fuglafæðu.
Bændur hafa reynt að grípa til
hinna ýmsu aðferða til að fæla
fugla frá landskikum. Fuglahræður,
veifur, ýlur, gasbyssur og hundar
hafa verið notuð gegn fuglaágangi
sem og tiltekin jarðvinnsla og
skjólbeltaræktun – jafnvel sérstakir
fuglabeitarakrar. Allar slíkar
aðgerðir eru bæði tímafrekar eða
kalla á umtalsverð fjárútlát – og
aukatími og aurar eru ekki beint á
hverju strái hjá bændum. Þeir sem
lenda í miklum ágangi geta orðið
fyrir talsverðu tjóni; heymagn
minnkar og verður jafnvel ólystugt
vegna mengunar, kornbændur verða
af uppskeru sem vega þarf þá upp
á móti með auknum kaupum á
innfluttu fóðri.
Bændur sem vilja afstýra tjóni
þurfa að gera það á sinn kostnað.
Ekkert kerfi er í gangi til að styðja
við fyrirbyggjandi aðgerðir. Það
eina sem er í boði er að tilkynna
þegar tjón hefur átt sér stað og
sækja um bætur. Bændur eru á
einu máli um að þær tjónagreiðslur
skili engum árangri og feli ekki í
sér neinar úrbætur á augljósu og
vaxandi vandamáli.
Margir bændur eru hins vegar
á því að lausnin felist í afléttingu
alfriðunar álfta og skýrari heimild til
að verja sitt jarðnæði með veiðum.
Fjórum sinnum í röð hefur verið lögð
fyrir Alþingi þingsályktunartillaga
um tímabundið leyfi til veiða
en málið hefur ekki fengið
brautargengi.
Bent hefur verið á að veiðar
séu ekki lausnin og geti í raun haft
þveröfug áhrif. Ýmsar aðrar leiðir
séu fyrir hendi sem gætu stemmt
stigu við ágangi og nýjasta tækni
gæti þar reynst haukur í horni.
Allar ákvarðanir og aðgerðir
krefjist þó í fyrsta lagi rannsókna,
ítarlegs samráðs, stefnumótunar og
áætlanagerðar.
Fuglarnir
Orsakir aukins ágangs fugla
liggur í breyttri landnotkun,
bættum aðstæðum til ræktunar
og aukinni kornrækt. Í Bleikum
ökrum – aðgerðaráætlun um aukna
kornrækt er farið yfir málefnið með
vísunum í heimildir og rannsóknir
þar að lútandi.
Þær fuglategundir sem helst
herja á tún og kornakra eru álft,
heiðagæs og grágæs en einnig hafa
margæsir, blesgæsir og helsingjar
valdið staðbundnu tjóni.
Stór áborin tún með næringarríku
sáðgresi og kornakrar eru góð fæða
fyrir þessa fugla.
Álftin er stærsti fugl sem hér á
landi finnst og algengur um allt land.
Stofninn hefur stækkað töluvert
– um 1960 taldi hann um þrjú til
fimm þúsund fugla en árið 2020,
þegar síðasta talning fór fram, var
stofnstærð metin um 43.000 fuglar.
Heiðagæsastofninn hefur einnig
stækkað umtalsvert, árið 1952
var hann 23.000 fuglar en er nú í
sögulegu hámarki, um 480.000
fuglar. Grágæsir eru taldar 60.000
talsins og hefur fækkað töluvert
undanfarin ár, voru um 100.000
árið 2012.
Veiða má grágæs og heiðagæs
frá 20. ágúst til 15. mars. Álftin
er hins vegar alfriðuð og vernduð
sérstaklega samkvæmt hinum
alþjóðlega Bernarsamningi um
villtar plöntur og dýr.
Stofnstýring ekki í sjónmáli
Ísland er þar að auki aðili að
samningi um vernd farfugla og
votlendisfugla í Afríku og Evrasíu.
Samningurinn er gerður til verndunar
votlendisfuglum á viðkomustöðum
þeirra og nær til fjölda fuglategunda
sem verpa eða hafa áningarstað á
Íslandi.
Ríki geta ákveðið að vinna að
því að stýra stofnstærðum fugla-
tegunda sem valda skemmdum á
uppskeru, og þurfa þá að skilgreina
ásættanlega verndarstöðu. Út frá
þeirri skilgreiningu er hægt að ráðast
í aðgerðir til að hafa áhrif á stærð
fuglastofna.
Það var gert í tilfelli Svalbarða-
stofns heiðagæsa árið 2012, stofn-
stærð var þá minnkuð skipulega
Ný varanleg bogahýsi
Ódýr og hagkvæmur kostur fyrir geymslur
og útihús sem uppfyllir byggingarreglugerðir
� Stöðluð hönnun, grunneining 5 x 6 m.
- lengjanleg í 3 m. einingum
� Hurðargat á gafli 2,75 x 2,75 m.
� Í boði bæði einangruð og óeinangruð
� Verð frá kr. 1.320.00 m/vsk. fyrir 5 x 6 m. bogahús
Nánari upplýsingar í gegnum tölvupóst hysi@hysi.is
Hýsi-Verkheimar ehf. | Smiðjuvegi 5, Kópavogi | Sími 497 2700
hysi@hysi.is | hysi.is | hysi.is
Guðrún Hulda Pálsdóttir
gudrunhulda@bondi.is
Ágreiningur um áhrif veiða
– Skapa þarf forsendur til að bændur geti gripið til varnar gegn ágangi fugla á tún og akra
Álftanytjar
Álftir hafa verið alfriðaðar frá árinu
1913. Ástæða friðunarinnar var
einna helst prýði tegundarinnar
og þokki en ekki vegna þess að
stofninn var álitinn viðkvæmur eða
í útrýmingarhættu. Þó mun álftin
hafa verið nytjafugl framan af öld­
um. Grágás og Jónsbók innhalda
báðar ákvæði um að landeigendur
hafi óskorðaðan veiðirétt. Álftir
voru áður nýttar á ýmsan hátt,
kjötið étið, eggin einnig og skinn­
ið notað í efni, dúnninn tekinn og
fjaðrirnar þóttu hin bestu skriffæri.
Fjaðrir og heilu álftahamar voru út­
flutningsvara á 18. og 19. öld.
Teikning / Hlynur Gauti