Bændablaðið - 02.11.2023, Blaðsíða 39

Fyrir síðustu aldamót
fór af stað vinna við
sérhæfða rekstrar-
ráðgjöf í landbúnaði á vegum
einstakra búnaðarsambanda.
Með þátttöku í þessum
verkefnum fengu þátt-
takendur niðurstöður settar
þannig fram að þeir gátu
séð hvernig þeir stóðu sig í einstökum
rekstrarþáttum á hverjum tíma í samanburði
við aðra.
Í kjölfar bankahrunsins 2008 urðu slík
rekstrargögn ekki síður mikilvæg til að sjá betur
hvernig einstök bú stóðu rekstrarlega m.t.t.
fjárskuldbindinga. Í framhaldinu var unnið
að samræmdri framsetningu rekstrarlegra
gagna undir forystu Bændasamtaka Íslands
í samvinnu við starfsmenn einstakra
búnaðarsambanda.
Stofnun RML og samræmd rekstrarráðgjöf
Í ársbyrjun 2013 hóf RML starfsemi og
þar með varð til undir einum hatti alhliða
ráðgjafarfyrirtæki í eigu bænda í gegnum
BÍ. Eitt af þremur meginsviðum RML var
Rekstrar- og nýsköpunarsvið. Á því sviði var
áfram unnið að samræmingu vinnubragða
m.t.t. rekstrargreininga og áætlanagerðar. Í
dag eru vinnubrögð stöðluð varðandi þessa
þætti og á hvaða kennitölur í rekstri er miðað
við. Hins vegar eru einstakar áætlanir eins
mismunandi og þær eru margar.
Mismunandi form einstakra rekstrar- og
fjárfestingaáætlana fyrir bændur
• Einfalt stöðumat og mat á skuldaþoli
núverandi rekstrar.
• Möguleg endurskipulagning á nú-
verandi skuldastöðu.
• Framkvæmdaáætlanir, t.d. fjós-
byggingar og aðrar stærri fjárfestingar.
Samhliða eru oft umsóknir um fjárfestinga-
stuðning.
• Beiðni getur einnig komið frá fólki
sem vill skoða sín mál m.t.t. að kaupa jörð
sem er í rekstri – og/eða vegna ættliðaskipta,
mögulega vegna nýliðunarstuðnings.
• Eins m.t.t. aukningar á framleiðslu
og mögulega fjölbreyttari rekstur,
(ferðaþjónusta og fleira).
Einstök rekstrarverkefni eftir búgreinum
Frá stofnun RML og til dagsins í dag hefur
verið unnið að þróun aðferðafræði, bæði m.t.t.
framsetningar á gögnum og eins að byggja upp
heildstæða bústjórnarráðgjöf fyrir einstakar
búgreinar með samtengingu rekstrarlegra gagna
og afurðaskýrsluhalds í hverri búgrein fyrir sig.
Þessi verkefni byggja á samræmdu verklagi
samkvæmt neðangreindum atriðum.
• Verkefnin byggja á bókhaldsgögnum,
ársreikningum og í einstaka tilvikum
framtalsgögnum.
• Einnig framleiðslutölum; bæði
magntölum varðandi mjólk og kjöt svo og
gæðaflokkun mjólkur og kjöts.
• Upplýsingar úr gagnagrunnum, www.
huppa.is , www.fjarvis.is , www.jord.is auk
upplýsinga frá Mælaborði landbúnaðarins
og www.afurd.is
• Hvert bú fær síðan niðurstöður í formi
skýrslu og ábendinga um stöðu búsins/
rekstrarins í samanburði við heildarmeðaltal
og eins þróun í eigin rekstri (síðustu þrjú ár).
Sauðfé
Í sauðfjárræktinni má segja að unnið
hafi verið skipulega að söfnun rekstrarlegra
upplýsinga allt frá árinu 2014 á vegum RML.
Alls voru það 56 sauðfjárbú sem skiluðu
gögnum vegna rekstrar 2014 en fjöldinn var
kominn upp í 100 bú árið 2019. Alls voru tæp
190 sauðfjárbú sem skiluðu rekstrarlegum
gögnum til uppgjörs árið 2022 með rekstrartölur
fyrir árin 2019 til 2021. Svipaður fjöldi
sauðfjárbúa mun skila gögnum vegna rekstrar
2022. Vægi þátttökubúanna í innlögðu magni
kindakjöts í afurðastöðvar árið 2021 var um
28% af heild.
Kúabúin
Árið 2020 hófst sambærilegt verkefni
fyrir kúabændur. Alls skiluðu það ár 90
kúabú gögnum vegna áranna 2017 til 2019,
ári síðar var fjöldinn kominn upp 123 bú og
á liðnu ári voru 154 kúabændur þátttakendur
í þessu rekstrarverkefni og líkur eru á að um
170 kúabú verði þátttakendur í ár. Alls var
hlutdeild þátttökubúanna árið 2021 í innvegnu
magni mjólkur í afurðastöðvar um 38% af
heildarframleiðslu mjólkur það ár.
Nautaeldisbændur
Árið 2020 hófst skipuleg söfnun rekstrarlegra
upplýsinga hjá nautakjötsframleiðendum,
með svipaðri aðferðafræði og kúa- og
sauðfjárbændum. Alls skiluðu 20 sérhæfð
nauteldisbú gögnum fyrsta árið, flest þeirra þó
með annan rekstur með.
Alls má reikna með um 30 búum sem
skila gögnum vegna áranna 2020 til 2022
þegar uppgjöri lýkur á þessu ári. Sá fjöldi búa
mun endurspegla um 20 til 25% af heildar-
framleiðslu nautakjöts viðkomandi ár.
Garðyrkjubændur
Árið 2021 hófst síðan sambærilegt
rekstrarverkefni fyrir garðyrkjubændur.
Alls skiluðu 25 framleiðendur í garðyrkju
rekstrarlegum gögnum vegna áranna 2019
til 2021. Þessi bú voru mjög breytileg að
samsetningu en af þeim voru 15 nær eingöngu
í útimatjurtarækt, flest með kartöflur en
afgangurinn í ylrækt.
Hér, (í töflum 1 og 2) má sjá dæmi um
úrvinnslu á einstökum þáttum fyrir 80 búa úrtak
annars vegar sauðfjárbúa og hins vegar kúabúa,
sömu bú öll árin. Allar tölur á verðlagi hvers árs.
Hver bóndi í þessum rekstrarverkefnum fær
niðurstöður fyrir sitt bú með samanburði við
meðaltal hópsins á hverjum tíma og jafnframt
er bent á, í samantekt, hvar styrkleikar eru í
rekstri viðkomandi bús og hvar megi gera betur.
Mikilvægi rekstrarverkefnanna
Ljóst er að með því að beita ofangreindri
aðferðafræði varðandi vinnslu rekstrarlegra
upplýsinga frá einstökum búum eftir búgreinum
– og samhliða að nýta tiltækar upplýsingar úr
gagnagrunnum skýrsluhaldsins – fá þátttakendur
í verkefnunum niðurstöður sem nýtast þeim í
bústjórn á eigin búi og gefa jafnframt vísbendingar
hvar styrkleikar liggja í rekstri og hvar megi gera
betur. Ekki síst með því að hafa samanburð við
síðustu ár í eigin rekstri og jafnframt að bera sig
saman við stærri hóp í sömu búgrein.
Með aukinni þátttöku bænda í rekstrar-
verkefnum eftir búgrein, fá búgreinarnar í hendur
ákveðin gögn til nota í hagsmunabaráttu og til
afkomuvöktunar.
Að lokum
• Markmið sameiginlegra rekstrar-
verkefna eftir búgreinum er að bændur
fái heildstæða greiningu á sínum rekstri,
ásamt því að það verði til rekstrargrunnur til
afkomuvöktunar fyrir einstakar búgreinar.
• Verkefnin eru jafnframt lykill að
aukinni fagmennsku, bæði meðal bænda
og stoðkerfis – skapa grunn til að bera sig
saman við aðra bændur í sömu grein.
Höfundur er ráðunautur hjá RML.
Rekstrarráðgjöf í landbúnaði og
rekstrarverkefni búgreina
– Samstarf bænda og RML
Runólfur
Sigursveinsson.
Tafla 2. Þróun breytilegs kostnaðar og framlegðar 80 sauðfjárbúa 2019-2022 (sömu bú öll árin)
Tafla 1. Þróun breytilegs kostnaðar hjá kúabúum, 80 búa úrtak (sömu bú öll árin).
Stöðugt er leitað leiða við að bæta viðmót
í skýrsluhaldskerfinu Jörð til þess að
sem einfaldast sé fyrir notendur að skrá
gögn sem nákvæmast inn í kerfið og vinna með
þau. Nýlega var ný og skalanleg útgáfa af Jörð
tekin í gagnið þannig að notkun í snjallsímum
og spjaldtölvum væri auðveldari. Það er von
okkar að notendur séu ánægðir með það framtak
enda var nokkuð búið að kalla eftir slíkum
breytingum. Þeir sem ætla að sækja um greiðslur til ríkisins á
grunni lögbundins skýrsluhalds þurfa að gera grein fyrir ræktun,
uppskeru og notkun áburðar. Jörð býður upp á breiða notkun
varðandi allt sem snýr að jarðrækt og hvetjum við bændur til
að nýta sér það og skrá sem mest til þess að ræktunarsagan sé
sem best skráð. Ræktunarsaga er mjög mikilvægur þáttur í t.d.
áburðaráætlanagerð sem er mikilvægur þáttur í bættri nýtingu
áburðarefna og góðri bústjórn.
Ráðunautar RML taka hey- og jarðvegssýni og túlka
niðurstöður efnagreininga sem nýtast til áætlanagerðar þar sem
markmiðið er að fá sem mesta og besta uppskeru sem hluta af
sinni fóðurframleiðslu.
Aukin eftirspurn hefur verið eftir einstaklingsmiðuðum
ráðgjafarpökkum í jarðrækt og þátttakendum í Sprotanum
fjölgar ár frá ári. Í Sprotanum er fjölbreyttur hópur bænda
sem vilja ráðgjöf við ólík verkefni jarðræktarinnar sem líka
breytast á hverju búi milli ára þegar verið er í Sprotanum
ár eftir ár.
Ráðunautar RML vinna í teymisvinnu við að finna bestu
lausnina hverju sinni með það að leiðarljósi að mæta þörfum
hvers og eins, hvort sem viðfangsefnið snýr að skráningum,
sýnatökum, túnkortum, ræktun eða áburðaráætlunum.
Vegna vinsælda Sprotans var ákveðið í vor að bjóða
upp á ráðgjafarpakkann Sprota+ þar sem til viðbótar við
jarðræktina er komin fóðuráætlun. Það er von okkar að það
skili enn betri árangri að vinna að þessum náskyldu þáttum
með bændum í teymisvinnu sérfræðinga RML.
Þar sem þekkingu skortir leitar RML til erlendra ráðunauta
eins og gert hefur verið í garðyrkju og ylrækt og hefur það
gefist mjög vel. Síðustu misserin hafa jarðræktarráðunautar
RML einnig sótt sér þekkingu út fyrir landsteinana varðandi
svokallaða bændahóparáðgjöf. Þetta ráðgjafarform hefur
gefist einkar vel víða erlendis og þar sem vel er haldið utan
um innleiðingu og þróun þessarar ráðgjafar hefur hún skilað
bændum mun betri árangri en sú ráðgjöf sem við þekkjum
betur, sem fer fram milli ráðunauts og bónda. Í hverjum
bændahópi eru um 10 bú og tveir ráðunautar sem hittast
fimm sinnum á ári þar sem farið er í fyrirfram ákveðin
viðfangsefni. Þetta form býður upp á umræður og miðlun
reynslu sem er mjög mikilvægt til að ná árangri í því sem
stefnt er að.
Það er mikilvægur þáttur í starfsemi RML að hafa aðgengi
að ráðgjöf og þjónustu óháð staðsetningu. Hluti af því er
að halda fræðslufundi á nokkrum stöðum á landinu til að
auðvelda bændum að sækja sér þekkingu um ýmis málefni,
nú síðast um áburðarmál. Til viðbótar við dreifða fundi hafa
upptökur af efninu verið gerðar aðgengilegar á heimasíðu
RML að fundaröðum loknum.
Þrátt fyrir þær breytingar sem framtíðin ber í skauti sér og
íslensk jarðrækt stendur frammi fyrir, með nýjum áskorunum
og tækifærum, leitast ráðunautar RML ávallt við að veita
trausta og óháða ráðgjöf sem byggir á reynslu og þekkingu.
Höfundur er ráðunautur hjá RML.
Ráðunautar RML leitast við að veita góða þjónustu og ráðgjöf hvort sem
um ræðir skráningu gagna í Jörð, önnur störf sem fara fram við skrifborð,
eða þau sem fela í sér vatnsþéttan skófatnað og óhreina fingur.
Jarðrækt – þjónusta og ráðgjöf
Þórey
Gylfadóttir.
Í þessari grein er ætlunin að gera stuttlega grein fyrir hvernig unnið er að almennri rekstrar-
ráðgjöf í landbúnaði fyrir bændur af hálfu RML og einnig hvernig rekstrarupplýsingar úr
einstökum búgreinum nýtast, bæði einstökum bændum í starfi, og eins fyrir viðkomandi
búgrein í heild til að sjá betur hver þróunin er á hverjum tíma.
RML Í 10 ÁR