Bændablaðið - 02.11.2023, Blaðsíða 54

54 Bændablaðið | Fimmtudagur 2. nóvember 2023
Svíþjóð:
Ungir sænskir bændur
eru í afleitri stöðu
Þriðji hver sænskur bóndi er á
eftirlaunaaldri og æ fleiri leggja
bú sín niður í stað þess að selja
þau áfram eða láta þau ganga til
næstu kynslóðar.
Samtök sænskra bænda, Lant-
brukarnas Riksförbund (LRF), gáfu
nýverið út skýrslu þar sem í ljós
kemur alvarleg staða. Bú þeirra eldri
ganga ekki áfram til næstu kynslóðar
heldur eru unnvörpum lögð af, seld
stórvirkum jarðakaupendum eða
landið brotið upp í litlar einingar og
selt þannig í pörtum. Þetta getur haft
gríðarlega alvarlegar afleiðingar
fyrir sænska matvælaframleiðslu
þegar til lengri tíma er litið.
Ungir bændur innan LRF hafa
bundist samtökum um að skoða
leiðir til að auðvelda kynslóðaskipti/
eigendaskipti landbúnaðarjarða.
Fjármagnsskortur og jarða-
uppkaup efnaðra helst í veginum
Rannsókn var gerð meðal félaga
LRF á aldrinum 18-35 ára og stóð
hún frá nóvember 2022 til mars
2023. Í ljós kom m.a. að fyrir 90
árum voru tæplega 430 þúsund
landbúnaðarfyrirtæki í Svíþjóð
en í dag er sú tala 59 þúsund.
Undanfarin 30 ár hafi u.þ.b. 90
þúsund býli verið lögð af og
innlend landbúnaðarframleiðsla
farið úr 75% í 50%. Býlum
hefur þannig snarfækkað en
þau eru oft og tíðum orðin mun
umfangsmeiri. Í dag standa tæplega
2 þúsund býli undir helmingi af
heildarframleiðsluverðmæti sænsks
landbúnaðar.
Um 94% þátttakenda í
könnuninni sögðust vilja verða
eigendur landbúnaðarlands í
framtíðinni og eiga framtíð sem
bændur. Í ljós kom að þeir litu á
það að hafa frelsi til að stjórna tíma
sínum sjálfir sem mikið tækifæri. Á
sama tíma eru uppi áhyggjur af því
að ungt fólk veigri sér af ýmsum
ástæðum við að taka við af eldri
kynslóð bænda og þeir fáu sem geti
hugsað sér það eigi í erfiðleikum
með að fjármagna slíkt.
Þrennt er einkum í vegi ungs
fólks sem vill taka við búskap og
eignast eigin jarðir. Í fyrsta lagi
fjármögnun landbúnaðarjarðakaupa,
í öðru lagi samkeppni við vel
efnaða stórbændur o.fl. sem kaupi
upp jarðir og býli og í þriðja lagi
vandkvæði þeirra sem vilja taka við
af foreldrum sínum við að kaupa út
systkini.
Skortur á arðsemi
og neikvætt viðhorf
Í viðtölum við unga félagsmenn
LRF kom t.d. fram að fyrir utan
framangreindir hindranir hefði
viðhaldi oft ekki verið sinnt í áratugi
og það að standa frammi fyrir
nauðsynlegum endurbótum ásamt
því að kaupa væri óyfirstíganlegt
fjárhagslega. Stórar jarðir væru
iðulega brotnar upp í margar minni
einingar og land og skógar seld í
mörgum pörtum til að fá sem mest
söluandvirði.
Lítil býli séu óhagstæð vegna
regluverks í landbúnaði. Þá
séu vextir óhagstæðir varðandi
langtímafjárfestingar. Hátt
fasteignaverð skili lágri ávöxtun
og afstaða bankastofnana til
landbúnaðar sé neikvæð þar sem
þær líti ekki á hann sem arðbæran.
Þá hafi almenningur neikvæða
sýn á bændur og líti jafnvel á þá
sem „loftslagsglæpamenn“. Einnig
hafi margir eldri bændur rekið bú
sín án arðsemi áratugum saman.
Skortur á arðsemi sé líka plága í
kynslóðaskiptunum.
„Ungt fólk sem hefur ekki
mikið milli handanna á erfitt með
að ráða við þetta og bankarnir loka
augunum,“ segir einn viðmælenda
í rannsókninni.
Þá er tekið til þess að þótt
ungt fólk vilji gjarnan starfa
við landbúnað geri það kröfu
um lifandi byggðarlög þar sem
þjónusta er fyrir hendi, svo sem
leikskólar, grunnskólar, heilsugæsla,
matvöruverslanir og önnur þjónusta.
Breytingar orðnar
mjög aðkallandi
Spurningin hljóti á endanum að
vera hvernig styðja megi við að
fjölbreyttur búskapur af öllum
stærðargráðum þrífist í landinu.
Til þess verði að endurskoða
regluverk landbúnaðarins og
stuðningskerfi svo kostnaður við
landbúnaðarframleiðslu hindri ekki
nýliðun í bændastétt.
Skoða verði hið brenglaða
samkeppnisástand þar sem
innflutt matvæli lúti ekki sama
stranga regluverkinu og innlend
matvælaframleiðsla. „Við verðum
að fá langtíma-leikreglur sem gefa
okkur samkeppnisforskot, ekki
öfugt,“ segir einn viðmælenda. Þar
á meðal séu breytingar á lögum um
jarðakaup, eignamyndun, opinberan
stuðning til bænda og endurskoðun
á notkun lánaábyrgða gegnum
Evrópska fjárfestingabankann.
„Ég sakna sænskra stjórnmála-
manna sem lýsa stolti yfir
sænskum landbúnaði. Ég sakna
líka blæbrigðaríkari mynda úr
fjölmiðlum um nútímalandbúnað og
hlutverk hans í sænsku samfélagi,“
sagði annar.
„Við hjá LRF-Ungdomen
trúum á breytingar og sjáum að
eitthvað þarf að gerast. Ekki aðeins
vegna okkar eigin kynslóðar heldur
líka fyrir þá eldri sem munu halda
áfram og fyrir þá yngri sem koma á
eftir. Fyrir þá sem vilja geta borðað
sænskan mat og notað hráefni úr
sænska skóginum í dag, en líka á
morgun,“ segir í skýrslunni.
/sá
22. nóvember 2023 | kl 13 – 15 | Hvanneyri
Við bjóðum hagaðilum og öðrum áhugasömum til kynningarfundar
og umræðna um nýja stefnu LBHÍ. Í kjölfar fundar verður
boðið upp á skoðunarferð um Hvanneyrartorfuna. Öll velkomin!
WWW.LBHI.IS · 433 5000
Þótt hér virðist ríkja friðsældin ein á þessu sænska býli eru blikur á lofti í þarlendum landbúnaði. Mynd / Jessica Pamp
UTAN ÚR HEIMI
Óháð úttekt gagnrýnir aðferðar-
fræði og ályktanir um neyslu á
rauðu kjöti og eggjum.
Þó nokkrir annmarkar eru á nýjum
norrænum næringarráðleggingum
(NNR) er kemur að neyslu á rauðu
kjöti og eggjum. Misræmi gætir í
ályktunum skýrslunnar miðað við
þau gögn sem ráðleggingarnar
byggja á.
Það kemur fram í niðurstöðum
óháðrar úttektar sem bandaríska
greiningarfyrirtækið EpiX Analytics
framkvæmdi á nýjum norrænum
næringarráðleggingum sem gefnar
voru út í júní sl. Niðurstöður
greiningarinnar lýsa aðferðafræði-
legum göllum í vinnslu skýrslunnar,
skorti á gagnsæi á aðferðafræði
og forsendum ráðlegginganna. Þá er
bent á ósamræmi milli forsenda og
ráðlegginga.
Í úttektinni kemur fram að þau
gögn sem ráðleggingarnar byggja
á um heilsufarsáhrif neyslu á rauðu
kjöti bendi ekki skýrt á 350 gramma
hámarksneyslu á viku. Nýlegri
rannsóknir styðji frekar mikilvægt
hlutverk óunnins rauðs kjöts í hollu
mataræði. Benda greinendur EpiX
Analytics á að ráðleggingarnar hefðu
allt eins getað verið 500 grömm á
viku eða hærri.
Í úttektinni er einnig bent á
mikið ósamræmi milli forsenda
og ráðlegginga um eggjaneyslu.
Forsendurnar sem sagt er frá í
skýrslunni segi að hófleg neysla
eggja væri hluti af heilbrigðu
og umhverfisvænu mataræði en
ráðleggingarnar sjálfar séu settar
fram með öðru orðalagi. Mælt sé með
0–1 eggi á dag. Þrátt fyrir það segir í
skýrslunni að takmarkaðar sannanir
séu fyrir neikvæðum áhrifum neyslu
á fleiri en einu eggi á dag.
Þá bendir úttektin á að allar
vísindalegar niðurstöður séu háðar
óvissu. Ekki sé hægt að setja fram
vísindarannsóknir sem sannleika og
til að forðast að ofmeta heilsufarsáhrif
á neyslu ákveðinna fæðutegunda
sé nauðsynlegt að gera grein fyrir
óvissuþáttum. Úttektin segir að
norræna næringarráðgjöfin geri ekki
nógu mikið úr óvissuþáttum. Nefnt er
sem dæmi að þær vísindarannsóknir
sem hafi farið fram um neyslu á
rauðu kjöti einkennist af skekkjum
og töluverðri óvissu og erfitt geti
verið að draga sterkar ályktanir út
frá þeim.
Úttektin var gerð að beiðni
MatPrat – markaðsstofu um kjöt og
egg í Noregi, sem á þó ekki að hafa haft
áhrif á vinnu greiningarfyrirtækisins.
Í aðdraganda útgáfu nýrra norrænna
næringarráðlegginga gagnrýndu
norrænu bændasamtökin skort á
vísindalegri aðferðafræði og gagnsæi
við vinnslu ráðlegginganna.
/ghp
Norrænt mataræði:
Alvarlegir annmarkar á
næringarráðleggingum