Úrval - 01.04.1971, Side 34

32
URVAL
um fjögurhundruð og átján ár, eða
til ársins 1937.
Við skulum líta á Guernica, sem
er eftir spánska málarann Pablo
Picasso. Hún hangir nú í Nútíma-
listasafninu eða Museum of Modern
Art í New York.
Orsök þessa verks er harmleik-
ur, sem átti sér stað í samnefndum
bæ, sem stendur á Norðurströnd
Spánar. Og til frekari skýringar
ætla ég með örfáum orðum að rifja
upp þessa sögu.
Þau öfl höfðu náð fótfestu norð-
ur í Þýzkalandi, sem síðar áttu
eftir að steypa Evrópu út í þann
hildarleik, sem leiddi af sér morð
á milljónum manna. Borgir og
byggðir voru lagðar í rúst. Þýzka-
land gat ekki unnið heiminn án
undirbúnings og tilrauna, vopn
voru smíðuð af kappi og nýir
möguleikar opnuðust til fjölda-
morða — flugvélar búnar hríð-
skotabyssum og sprengjum. Bráð-
snjallir herforingjar þinguðu um
hvernig mætti nota þetta voðalega
vopn með sem beztum árangri.
Spurningin var, hvernig yrðu við-
brögð venjulegra borgara við árás
úr lofti; aðeins með tilraun var
hægt að fá svar við því.
Og vegna ríkjandi ástands varð
Spánn fyrir valinu; bærinn Guer-
nica.
Kúlnahríðin úr vængjum þýzku
orrustuvélanna, sem steyptu sér yf-
ir bæinn, var eins og haglél. Fólkið
hrundi niður á götunum eins og
gras fyrir ljá, þeir sem ósærðir
voru forðuðu sér inn í nærliggjandi
hús í leit að skjóli. En þar var lít-
inn griðap+að að finna, því að í
kjölfar orrustuflugvélanna komu
sprengjuflugvélar hlaðnar stórvirk-
um sprengjum, sem splundruðu
húsunum eins og spilaborgum.
Og undan hrynjandi veggjum
æddi örvita fólkið aftur út á göt-
urnar, þar sem orrustuflugvélarnar
tóku við því á ný, sáldrandi yfir
það blýi og dauða. Árásirnar end-
urtóku sig í kerfisbundinni röð. Á
svipstundu hafði bæjarbúum Guer-
nica nærfellt verið eytt með öllu.
Leiðangrinum var lokið, tilraunin
hafði heppnazt fullkomlega.
Atburður þessi varð málaranum
Picasso slík híartastunga, að frá
honum varð ekki komizt aðgerða-
laust, og árið 1937 er myndverkið
fullgert.
Picasso fer líkt að og Leonardo;
hann byggir mynd sína inn í svið
lokað á þrjá vegu. Við skulum ekki
skoða þessa mynd frá myndfræði-
legu sjónarmiði, heldur líta á skáld-
skap hennar og boðskap.
Það fyrsta sem við skynjum er
hróp eða öllu heldur öskur, upp-
lausn, angist og kvöl. Efst í mynd-
inni vinstra megin við miðju sjáið
þið rafmagnsljósið; kalt og sting-
andi lýsir það upp sviðið. En lengst
til hægri krýpur fanginn innilok-
aður í klefa sínum, teygjandi hend-
ur og höfuð mót litlum glugga, sem
er draumur hans um frelsi. En þeg-
ar betur er að gáð, er til hægri við
hann hurð opin í hálfa gátt. Minnir
þetta ekki dálítið á söguna um
fangann, sem vissi eftir tuttugu ár
að hurðin að fangaklefanum hafði
aldrei verið lokuð. Og ef við fær-
um okkur lengst til vinstri og virð-
um fyrir okkur nautið, tákn