Goðasteinn - 01.06.1977, Page 105

töfragrip sínum og auðsældin hvarf frá honum til Einars. Þannig
var sagan. Enginn nútímamaður trúir henni en hún sýnir hvernig
þjóðtrúin vinnur og skapar skýringar á láni og óláni manna.
Byggðasafnið í Skógum á einar aflaklær og kafna þó líklega und-
ir nafni, því varla hefur þeirra verið aflað á svo hremmilegan hátt
og fyrr getur. Þær átti fyrir eina tíð J m Jónsson bóndi á Indriðakoti
undir Eyjafjöllum (d. 1905) og lengra aftur verður nú saga þeirra
ckki rakin. Ekki hafa þær dregið eiganda sínum auð, því Jón var
aldrei meir en bjargálna bóndi. Dóttursonur hans, Sigurjón Magnús-
son í Hvammi, varðveitti klærnar góðu heilli sem minjagrip frá
gamalli tíð og því eru þær fram á þennan dag komnar.
Sögn um aflaklær hef ég af Suðurnesjum frá fyrra hluta 19. aldar,
svo víðar hefur trúin á þær haldið lengi velli en undir Eyjafjöllum.
Fékvörn og fénál hafa ekki farið framhjá mér í söfnun. Áður voru
þetta alþekktir hlutir í hirslum búenda. Fékvörn finnst stundum við
slátrun sauðfjár utan á netju. Fénál er stöku sinnum að finna í vöðva
á þjóleggi dýra, m. a. í sauðfé og nautgripum. Orðin fékvörn og
fénál vísa til þess að hlutirnir bcndi til fénaðarheillar og styðji að
henni (sbr. fétoppur eða fjártoppur á nefi manna)- Þeim var því
aldrei á glæ kastað.
I handraða á pallkistlum gamalla kvenna vissi ég stundum varð-
veittar báruskcljar og áttu að auka féheill en heil skyldi þá skelin
og innra borð að vísa upp í hirslunni.
Nútímamenn kosta miklu til eldvarna og hrekkur þó ekki til.
Fyrri tíma menn v.issu einnig vel hver voði eldurinn var. ,,Það
verður aldrei of varlega með eldinn farið,“ segir gamall málsháttur.
Mismunandi hlutir áttu að verja hús gegn eldi. í sömu sveit gátu
tveir óskyldir hlutir gegnt því hlutverki. Alþekkt var það ráð að
hafa arnarklær tengdar við smiðjusveifar og klukkustrengi í kirkj-
um. Danski vísindamaðurinn Daniel Bruun ferðaðist um Austur-
Skaftafellssýslu sumarið 1902. í bók sinni Fortidsminder og nutids-
hjem paa Island (útg. 1928, bls. 358) greinir hann frá arnarklónni,
sem fest var í enda klukkustrengsins á eldri klukku Stafafellskirkju
í Lóni. Orðrétt hefur hann eftir heimildarmanni: „Það hús skal
aldrei brenna, sem í er arnarkló.“
Sumir hafa talið að skeifa væri eldvörn í húsi. Víða þjónaði hrafn-
Goðasteinn
103