Úrval - 01.04.1978, Blaðsíða 46

44
URVAL
lands”stig, spannar yfír bilið frá
4.600—3.800 milljðn árum. Á þeim
tíma rigndi risaloftsteinum yfír tungl-
ið. Þyngdaraukningin af völdum
þeirra og upphitun yfírborðs tungls-
ins af sðlstormum frá nýborinni sól
bræddu 100—200 km þykkt ysta lag
þess. Þegar þetta sjóðandi jarðlag
kólnaði, átti sér stað innan í því alls
konar kristöllun steinefna. Þau sem
voru léttari í sér leituðu upp á yfír-
borðið en hin þyngri sukku og orsök-
uðu þannig það sem kallað er mis-
bræðsla. Síðar storknaði skorpa
tunglsins og þar myndaðist ,,megin-
lands”skorpa sem var verulega frá-
brugðin kjarnanum. Þessi nýmynd-
aða frumskorpa lá undir stöðugu loft-'
steinaregni og ótölulegur fjöldi gíga
myndaðist á henni.
Fyrir um það bil 4000 milljón árum
minnkaði loftsteinaregnið skyndilega
og mikill þrýstingur á yfirborðinu
mótaði þá hlið tunglsins er snýr að
jörðinni. Fyrir um 3000 milljón árum
leiddi geislavirkur hiti, sem safnast
hafði fyrir djúpt inni í tunglinu, til
annars hitaskeiðs, en merki um það
ber hið mikla basaltstreymi er leitaði
undan þrýstingnum á yfirborði
tungslins og myndaði sléttur tungl-
hafanna. Þetta var hið svokallaða
,,sjávar”tímabil.
,,Eftir-sjávar”tímabilið sem enn
stendur yfír hófst nokkru síðar. Djúp-
lægra seguláhrifa gætti ekki svo mjög
lengur og létt loftsteinaregn, sól-
stormar og geimgeislar réðu úrslitum
um þær breytingar sem urðu á yfír-
borði tunglsins.
Komið hefur í ljós, að sams konar
,,tímabilaskipting” hefur einnig átt
sér stað á Merkúr og Mars. Sambæri-
legar upplýsingar um aðrar stjörnur,
sem fyrir hendi eru, benda til þess að
meginorsakir fyrir þróun allra jarð-
stjarna á frumstigi þeirra séu mjög á
einn veg. Og það þýðir að fyrri tíma
sögu tunglsins og annarra stjarna,
sem hafa hætt að þróast, má nota til
viðmiðunar við gerð líkans af fyrri
tíma þróun jarðarinnar. Þetta er ein
árangursríkasta leiðin til rannsóknar á
henni núí dag.
Aldur jarðarinnar er um það bil
hinn sami og tunglsins, en við þekkj-
um aðeins síðustu 600 milljón ár jarð-
fræðisögu jarðarinnar með nokkurri
vissu. Að sjálfsögðu hafa jarðfræðing-
ar einnig rannsakað fyrri sögu jarðar-
innar gaumgæfilega, og það því
fremur sem myndun nálega 70 0/0 af
steinefnum hennar er einmitt tengd
þessu tímabili. En síðari jarðfræðileg
þróun felur hana sýn. Það er þetta
sem gerir könnun sögu fyrri tíma-
skeiða jarðarinnar ákaflega erfiða.
Saga tungslins er ólrk. Tvö þúsund
milljón ára jarðfræðileg þróun þess á
frumskeiði sínu hefur varðveist í ná-
lega upprunalegu ástandi. Tímabila-
skipting myndunar tunglskorpunnar
og samlíking hennar við aðrar jarð-
stjörnur er vísindalega staðfest. Þetta
dregur fram ný vandamál, sem leysa
þarf við rannsókn á fyrri tímabilum í
sögu jarðarinnar, rannsókn á sögu