Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Blaðsíða 55

53
Ritrýnd grein | Peer review
Tímarit hjúkrunarfræðinga | 2. tbl. 100. árg. 2024
Þýðing og prófun á
PREMIS:
Spurningalisti til
að kanna þekkingu
heilbrigðisstarfsmanna
á ofbeldi í nánum
samböndum
INNGANGUR
Þriðjungur kvenna á heimsvísu hefur upplifað ofbeldi á lífsleiðinni og um það bil sama hlutfall
kvenna sem hefur verið í nánum samböndum hefur upplifað líkamlegt og/eða kynferðislegt
ofbeldi af hendi maka eða fyrrverandi maka. Þegar konur eru myrtar er maki eða fyrrverandi
maki gerandinn í um 38% tilfella (World Health Organization (WHO), 2021).
Konum sem leituðu til slysa- og bráðamóttökunnar á Landspítalanum í Fossvogi var boðið að
taka þátt í rannsókn um reynslu af ofbeldi. Hundrað og ein kona tók þátt í rannsókninni og af
þeim höfðu 50% orðið fyrir ofbeldi eða hótun um ofbeldi. Hjá 33% kvennanna var um að ræða
ofbeldi í nánu sambandi (ONS) (Kolbrún Kristianssen, 2010). Niðurstöður úr lýðfræðilegri
rannsókn á Íslandi sýndu fram á að rúmlega 40% kvenna hafa orðið fyrir ofbeldi eftir 16 ára
aldur, hótunum um ofbeldi og/eða kynferðislegri snertingu sem veldur vanlíðan (Elísabet
Karlsdóttir og Ásdís A. Arnalds, 2010). Þegar meðgöngu- og fæðingarskýrslur 514 íslenskra
kvenna voru skoðaðar kom í ljós að hjá einungis 8,5% kvennanna var skráð að þær hefðu
verið spurðar um reynslu af ofbeldi (Jonsdottir, 2019). Ef gengið er út frá þeirri gullvægu reglu
að það sem „ekki er skráð hefur ekki verið gert“ þá fara 91,5% kvenna hér á landi í gegnum
meðgöngu án þess að vera spurðar um eigin reynslu af ofbeldi. Það er því augljóst að við
þurfum að gera enn betur í að spyrja og styðja skjólstæðinga íslenska heilbrigðiskerfisins
þegar kemur að ofbeldistengdum málum.
Þegar tíðni ofbeldis gagnvart körlum í nánu sambandi er skoðað sést að mun styttra er
síðan rannsóknir hófust á þeim málaflokki. Bandarískar tölur benda til að um 10% karla hafi
upplifað ofbeldi af hálfu maka (Center for Disease Control and prevention (CDC), 2020) sem
er ábending um mikilvægi þess að heilbrigðisstarfsfólk sé einnig vakandi gagnvart stöðu
karla þegar kemur að ofbeldi.
Árið 2012 gaf Landspítali út klínískar leiðbeiningar um ofbeldi í nánum samböndum, mat
og viðbrögð. Þeim er ætlað að vera heilbrigðistarfsfólki stuðningur í skimun og viðbrögðum
við ofbeldi en jafnframt er mælt með að þeir sem nýti sér þessar leiðbeiningar hafi farið
á námskeið í notkun þeirra (Páll Biering, 2012). Ljósmæður sem sinna meðgönguvernd,
hjúkrunarfræðingar sem sinna ung- og smábarnavernd og bráðahjúkrun, auk heimilislækna
og bráðalækna verða að teljast í lykilaðstöðu til að nálgast hugsanlega þolendur ofbeldis.
Ekkert mælitæki er til á íslensku sem kannar þekkingu heilbrigðisstarfsmanna á ONS. Slíkt
mælitæki gæti m.a. nýst til endurmenntunar starfsfólks og stefnumótunar stjórnenda. Til
að ráða bragarbót á því var ákveðið að þýða og meta próffræðilega eiginleika mælitækisins
„Physician Readiness to Manage Intimate Partner Violence“ (PREMIS). PREMIS-listinn
var hannaður í Bandaríkjunum til að mæla þekkingu, reynslu og viðhorf lækna á ONS.
Höfundar
SUNNA K. JÓNSDÓTTIR1
Hjúkrunarfræðingur, M.Sc.
Áhersla: Sálræn áföll og ofbeldi.
Kennari (dipl.)
GUÐMUNDUR T. HEIMISSON2
Lektor
SIGRÍÐUR SÍA JÓNSDÓTTIR3
Dósent
1Verkmenntaskóli Austurlands
2Sálfræðideild Háskólans á Akureyri
3Hjúkrunarfræðideild Háskólans á Akureyri