Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Blaðsíða 75

73
Ritrýnd grein | Peer review
Tímarit hjúkrunarfræðinga | 2. tbl. 100. árg. 2024
Næringarástand eldra
fólks í sjálfstæðri
búsetu á Akureyri
og nágrenni
-Lýsandi þversniðs-
rannsókn
INNGANGUR
Langlífi er ekki ávísun á heilbrigði en heilbrigð öldrun hefur verið skilgreind sem „ferli
þróunar og viðhalds á getu til virkni sem gerir öldruðum kleift að njóta efri áranna.“ Viðhald
góðrar heilsu á seinni hluta lífsleiðarinnar er stór lýðheilsuáskorun og hafa rannsóknir á sviði
öldrunar beinst að því að framlengja þann tíma sem fólk nýtur heilbrigðis á lengdum lífstíma
(WHO, 2022).
Næring og hreyfing eru lykilþættir í forvörnum og eru talin vera undirstaða þess að eldra
fólk geti búið lengur í sjálfstæðri búsetu (Mathewson o.fl., 2021). Með hækkandi aldri eiga
ýmsar breytingar sér stað sem hafa áhrif á starfsemi líkamans og efnaskipti, til að mynda
minnkar orkuþörfin með aldrinum lítillega sem er aðallega tilkomin vegna vöðvarýrnunar
og minni hreyfingar en á sama tíma eykst þörfin fyrir prótín og ákveðin vítamín og steinefni
(Mathewson o.fl., 2021). Orku- og næringarþörf eldra fólks er oft ekki mætt með fullnægjandi
fæðuinntekt (Blondal, o.fl., 2022a; 2022b), sem getur leitt til vannæringar.
Vannæring meðal eldra fólks
Vannæring er ekki óhjákvæmileg afleiðing öldrunar en líkurnar aukast með hækkandi
aldri því breytingar á lífsstíl, sjúkdómsástandi og félagslegu umhverfi geta haft bein áhrif
á matarhegðun og þar með næringarástand eldra fólks (Norman o.fl., 2021). Vannæring
er ástand þegar skortur er á inntöku og/eða upptöku næringarefna sem leiðir til breyttrar
líkamssamsetningar. Vannæring vegna ónógrar inntöku á orku og/eða prótíni eða getu til
að frásoga eða melta orku og/eða prótein kallast prótín-orkuvannæring (e. protein energy
malnutrition (PEM)) (Mathewson o.fl., 2021).
Undirliggjandi ástæður vannæringar meðal eldra fólks eru margþættar, sumar þeirra eru
afleiðingar öldrunarferlisins, aðrar ástæður eru af líffræðilegum toga eins og t.d. erfiðleikar
við að kyngja eða tyggja (Scholes, 2022). Breytingar á meltingu, s.s. sjúkdómar sem valda
skertu frásogi næringarefna eða seinkaðri magatæmingu eftir stórar máltíðir, geta valdið
því að aldraðir leita mögulega frekar í fljótandi fæði og smærri máltíðir. Framleiðsla
sedduhormóna eykst einnig með aldrinum sem stuðlar að minni hungurtilfinningu ásamt því
að breytt bragð- og lyktarskyn getur haft áhrif á fæðuinntekt (Scholes, 2022). Eldra fólk glímir
auk þess gjarnan við fjölþættan heilsufarsvanda sem getur leitt til fjöllyfjameðferðar (Kok
o.fl., 2021; Scholes, 2022) en fylgikvillar lyfjanotkunar geta verið margir eins og niðurgangur,
hægðatregða, magaverkir, ógleði, þorsti, munnþurrkur og minnkuð matarlyst. Aðrar ástæður
geta verið skortur á félagslegum stuðningi eða aðstoð við matseld og mötun, en einnig léleg
fjárhagsleg staða og aðgengi að næringarríkum mat (Scholes, 2022).
Vannæring hefur áhrif á líkamlega og andlega heilsu (Mathewson o.fl., 2021; Volkert o.fl.,
2019) og getur leitt til þess að andlegri líðan og almennri heilsu hrakar ásamt því að félagsleg
þátttaka verður minni (Norman o.fl., 2021; O´Connell o.fl., 2021). Vannæring ásamt skertri
Höfundar
SANDRA ÁSGRÍMSDÓTTIR
Sjúkrahúsið á Akureyri
ÁRÚN KRISTÍN SIGURÐARDÓTTIR
Hjúkrunarfræðideild, Háskólinn á Akureyri
Mennta- og vísindadeild, Sjúkrahúsið á Akureyri
BERGLIND SOFFÍA BLÖNDAL
Heilsuvernd
LAUFEY HRÓLFSDÓTTIR
Mennta- og vísindadeild, Sjúkrahúsið á Akureyri
Heilbrigðisvísindastofnun, Háskólinn á Akureyri