Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2024, Blaðsíða 78

76 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 2. tbl. 100. árg. 2024
Niðurstöður þessarar rannsóknar sýndu ekki marktækan mun
milli aldurshópa m.t.t. líkna á vannæringu en þó voru ákveðnar
vísbendingar um samband (p = 0,094). Hafa þarf í huga að ekki
er víst að þátttakendur rannsóknarinnar endurspegli almennt
hóp eldra fólks í sjálfstæðri búsetu. Þeir sem þurfa heimahjúkrun
geta verið viðkvæmari eða með undirliggjandi veikindi sem skýrir
mögulega ástæðuna fyrir að ekki sást skýrari munur milli elstu
aldurshópa.
Erlendar rannsóknir hafa sýnt að vannæring eykst með hækkandi
aldri (Leij-Halfwerk o.fl., 2019; Norman o.fl., 2021; Ökzaya, 2021).
Um þriðjungur eldra fólks í sjálfstæðri búsetu á Akureyri og
nágrenni sem fékk þjónustu heimahjúkrunar, hafði ósjálfrátt
þyngdartap undanfarið (n=56) og reyndist það vera veigamesti
áhættuþátturinn hjá hópnum sem var með ákveðnar eða sterkar
líkur á vannæringu. Ósjálfrátt þyngdartap undanfarið hefur
forspárgildi um næringarástand en 5-10% tap á líkamsþyngd
á nokkrum mánuðum getur gefið vísbendingar um áhættu á
vannæringu (Cederholm o.fl., 2015; Regína B. Þorsteinsson, 2016).
Ósjálfrátt þyngdartap er mikill áhættuþáttur fyrir vöðvarýrnun og
hrumleika (e. frailty) sem tengist skertri getu, meiri byltuhættu
og aukinni þjónustuþörf (Mathewson o.fl., 2021). Aðrir mikilvægir
áhættuþættir vannæringar í rannsókninni voru viðvarandi ógleði
eða lystarleysi, en lystarleysi er algengur fylgikvilli sjúkdóma,
lyfja og öldrunar sem veldur því að næringarinntekt verður ekki
nægjanleg og því algeng ástæða fyrir þyngdartapi hjá öldruðum
(Cederholm, 2016). Lystarleysi og ógleði er helsta ástæðan fyrir
því að erfitt er að vinna gegn lítilli orku- og próteinneyslu aldraðra
(Mathewson o.fl., 2021). Mikilvægt er að hjúkrunarfræðingar sem
sinna þessum hópi spyrji hvort einstaklingurinn sé með ógleði eða
sé lystarlaus.
Vannæringu meðal eldra fólks þarf að taka alvarlega og er
ósjálfrátt þyngdartap merki um skort á orku, nauðsynlegum
næringarefnum og/eða niðurbrot á vöðvum sem hrindir oft af
stað keðju vandamála sem leiða af sér sjúkdóma, óhöpp og aukna
dánartíðni (Norman, 2021). Íhlutun og forvarnir eru mikilvægir
þættir í þjónustu við eldra fólk í sjálfstæðri búsetu og með góðri
samvinnu heimahjúkrunar og næringarfræðinga mætti sporna
við óæskilegri þróun. Reglubundnar skimanir fyrir áhættu á
vannæringu eru því ákaflega mikilvægar til að finna eldra fólk
í áhættu og vísa þeim til næringarfræðings sem leggur upp
meðferðaráætlun sem starfsfólk heimahjúkrunar getur fylgt eftir
með eftirliti og stuðningi.
Þriðji stærsti áhættuþáttur vannæringar í rannsókninni var
nýleg dvöl á sjúkrastofnun (9%). Það er þekkt vandamál að
næringarástand versni við innlögn á sjúkrahús (Shin o.fl., 2018)
og því mikilvægt að hefja næringarmeðferð inni á sjúkrastofnun
(Regína B Þorsteinsson, 2016; Shuetz o.fl., 2019). Niðurstöður úr
rannsóknum Blondal o.fl., (2022a, 2022b) sýna hvað góð næring
og eftirfylgd eftir útskrift af sjúkrahúsi er mikilvæg fyrir eldra
fólk. Íhlutunarhópur sem fékk frían orku- og prótínríkan mat
ásamt eftirfylgni í formi næringarmeðferðar veitta af klínískum
næringarfræðingi, mat heilsu sína og líðan betri miðað við
viðmiðunarhópinn sem fékk eingöngu ráðleggingar við útskrift
(Blondal o.fl., 2022a; 2022b). Klínísk mikilvæg færni var bætt hjá
íhlutunarhópnum, svo sem líkamleg færni, þunglyndiseinkenni
minnkuðu og komið var í veg fyrir þyngdartap og tap á vöðvamassa
Næringarástand eldra fólks á Akureyri og nágrenni
Tafla 3. Áhættuþættir vannæringar
eftir kyni, aldri og LÞS (n (%))
Ósjálfrátt
þyngdartap
undanfarið
Dagleg
uppköst sl. 3
daga
Daglegur
niðurgangur
sl. 3 daga
Viðvarandi
léleg matarlyst
eða ógleði
Erfiðleikar við
að kyngja eða
tyggja
Dvöl á
sjúkrastofnun
5+ dagar sl. 2
mán.
Aðgerð sl.
mánuð
Innlögn vegna
bruna eða
vannæringar
Heild (n=193) 56 (29%) 2 (1%) 7 (4%) 34 (18%) 11 (6%) 27 (14%) 9 (5%) 0 (0%)
65-74 ára (n=30) 9 (5%) 0 (0%) 2 (1%) 6 (3%) 3(2%) 5(3%) 5 (3%) 0 (0%)
75-84 ára (n=66) 18 (9%) 1 (0%) 3 (2%) 11 (6%) 4(2%) 9(5%) 2(1%) 0 (0%)
≥85 ára (n=97) 29 (15%) 1 (0%) 2 (1%) 17(9%) 4(2%) 13(7%) 2 (1%) 0 (0%)
Karlar (n=80) 25 (13%) 0 (0%) 1 (0%) 11 (6%) 5 (3%) 10 (5%) 3 (2%) 0 (0%)
Konur (n=113) 31 (16%) 2(1%) 6 (3%) 23 (12%) 6 (3%) 17 (9%) 6 (3%) 0 (0%)
LÞS ≥30 (n=70) 45 (23%) 1(0%) 3 (2%) 23 (12%) 7 (4%) 13 (7%) 6 (3%) 0 (0%)
Þátttakendur sem
fá ≥3 stig *
Heild (n=70) 45 (23%) 1 (0%) 3 (2%) 23 (12%) 7 (4%) 13 (7%) 6 (3%) 0 (0%)
65-74 ára (n=10) 8 (4%) 0 (0%) 1 (0%) 5 (%) 0 (0%) 3 (2%) 3 (2%) 0 (0%)
75-84 ára (n=29) 15 (8%) 1 (0%) 2 (1%) 8 (%) 3 (2%) 6 (3%) 1 (0%) 0 (0%)
≥85 ára (n=31) 22 (11%) 0 (0%) 0 (0%) 10 (%) 4 (2%) 4 (2%) 2 (1%) 0 (0%)
Konur (n=43) 25 (13%) 1 (0%) 3 (2%) 13 (%) 4 (2%) 9 (5%) 4 (2%) 0 (0%)
Karlar (n=27) 20 (10%) 0 (0%) 0 (0%) 10 (%) 3 (2%) 4 (2%) 2 (1%) 0 (0%)
LÞS≥30 (n= 22) 19 (10%) 1 (0%) 1 (0%) 5 (3%) 2 (1%) 2 (1%) 0 (0%) 0 (0%)
* Þátttakendur sem fengu ≥3 stig við mat fyrir áhættu á vannæringu (ákveðnar eða sterkar líkur á vannæringu).