Goðasteinn - 01.09.1993, Page 107

einnig á Merkihvoli um 1660, þessar jarðir virðast þá hafa verið
tímabundið í eyði.
En eftirspurn jarðnæðis varð mikil eftir 1660 og landeigendur
brugðu á það ráð að skipta jörðum sínum í smærri einingar, reisa
hjábýli. Um 210 slík býli amk. voru reist á landinu á 17. öld, fyrir
1696, langflest á bilinu 1670-90 og nær öll eftir miðja öldina.70
Hjáleigubyggð mun hafa náð hámarki um 1680.71 Þessi býli
ásamt leigukúgildum hentuðu ágætlega þeim sem vildu hefja bú-
skap nánast með tvær hendur tómar. Skortur vinnufólks hefur
ekki aftrað landeigendum frá að byggja æ fleira fólki jarðir sínar
því að þannig gátu þeir fjölgað leigukúgildum og fátæk hjón í
fullu fjöri gátu kannski bjargað sér á 5-10 hundraða jarðarskikum
án vinnuhjúa. A seinni hluta 17. aldar munu landeigendur hafa
fjölgað leigukúgildum á einstökum jörðum hvort sem þeir leigðu
þær einum manni eða skiptu þeim á milli fleiri ábúenda. Er þetta
vitnisbuður um eftirspurn eftir jarðnæði.
Menn hafa ályktað um fólksfjölgun á 17. öld með ýmsum hætti.
Td. út frá því að landsmenn voru yfir 50.000 árið 1703 þrátt fyrir
mikið mannfall íharðindumþaráundan. Ergetiðtil, meðrökum,
að Islendingar hafi verið 55.000 um 1690. Gleggst er fjölgunin í
fæðingartoppum árin 1657-61 annars vegar og 1682-6 hins vegar.
Fyrra risið sýnir að fleiri hafa verið farnir að búa en áður, risið
var jafnt og þétt og ber með sér að góðæri hefur ríkt á bilinu
1640-59. Seinni aldan rís og hnígur fremur hratt, toppurinn er
mjór sem bendir til harðinda eftir 1684 og að landið hafi þá verið
fullsetið og fullnýtt.72
Næst skal vikið að hjáleigum og leigukúgildum á Landi. Innan
takmarka Leirubakka var reist nýbýlið Réttanes árið 1660 eða því
sem næst og Skógarkot reis í landi Skarðs árið 1673. Má finna
mörg fleiri dæmi um hjáleignamyndun í Landsveit, í landi
Hvamms var td. Norðurhjáleiga reist um 1670 og Látalæti í landi
Hella milli 1650 og 60, samkvæmt Jarðabók Árna og Páls.
Skýrasta dæmi um fjölgun leigukúgilda er frá Klofa, þau voru
níu árið 1681, 13 árið 1686 og 16 árið 1695. Allan þennan tíma
mun jörðin með hjáleigum hafa verið leigð út.73 Samkvæmt
Jarðabók Árna og Páls eru leigukúgildi aðeins níu í Klofa árið
Godasteinn
105