Íslenska þjóðfélagið - 01.05.2010, Qupperneq 47

Íslenska þjóðfélagið, 1. árgangur 2010, 49-68, Útgefandi: Félagsfræðingafélag Íslands 49

Kreppa, hugmyndafræði og félagslegt húsnæði

Jón Rúnar Sveinsson
ReykjavíkurAkademíunni

Útdráttur: Í greininni er fjallað er um upphaf og þróun félaglegs húsnæðis á Íslandi sem
hófst með byggingu verkamannabústaða á fjórða áratug 20. aldar. Húsnæðismál hér á landi
eru borin saman við nálæg lönd og helstu rannsóknir innan félagsfræði húsnæðismála eru
kynntar. Vikið er að hlutverki verkalýðshreyfingar og stjórnmálaflokka í mótun húsnæðis­
stefnunnar. Helstu niðurstöður eru þær að þróun félagslegra íbúðabygginga fór hér hægt af
stað og allt fram á sjöunda áratuginn var lítið byggt, bæði í samanburði við almennar íbúða­
byggingar á Íslandi og í erlendum samanburði. Hinar félagslegu íbúðir hér á landi voru lengst
af í einkaeign (þó með verulegum takmörkunum væri), en það var mjög fátítt erlendis.
Verkalýðshreyfing og verkalýðsflokkar voru virkir aðilar framan af í baráttu fyrir félagslegu
húsnæði, en frumkvæðið færðist síðar á hendur ríkis og sveitarfélaga. Hugmyndafræði
frjálshyggjunnar varð allsráðandi við lok síðustu aldar, sem gerði að verkum að félagslega
kerfinu var lokað og treyst eingöngu á frjálsan húsnæðismarkað.

Lykilorð: Félagslegt húsnæði ■ verkamannabústaðir ■ verkalýðshreyfing
stjórnmál ■ frjálshyggja

Abstract: The paper considers the development of social housing in Iceland, from its
beginnings with the construction of the first workers’ dwellings in the 1930s. Housing in
Iceland is compared with that of the neighboring countries and an overview of recent
sociological housing research is presented. Also, the roles of the labour movement and the
Icelandic political parties in the formation of housing policy are described. The paper comes
to the main conclusion that social housing in Iceland developed quite slowly until the 1960s,
both in comparison with the overall development of domestic housing construction and with
the amount of social housing construction in other countries. Uniquely, Icelandic social
housing has mainly been owner-occupied, albeit with restricted rights for the owners to sell
such flats freely on the housing market. Initially, the labour movement and the workers’
parties were the main proponents of social housing, but gradually the initiative in Icelandic
social housing construction was transferred to the state and to the municipal authorities. By
the turn of the new millennium, the growing strength of neo-liberal ideological hegemony led
to the privatization of the entire Icelandic owner-occupied social housing stock.

Keywords: Social housing ■ workers’ dwellings ■ labour movement
politics ■ neo-liberalism ■ Iceland