Íslenska þjóðfélagið - 01.05.2010, Blaðsíða 71

73
Sigrún Ólafsdóttir og Jón Gunnar Bernburg
Samfara framförum í vísindum og læknisfræði hafa vestræn samfélög gengið í gegnum
sjúkdómsvæðingu og genavæðingu. Þetta þýðir annars vegar að við skilgreinum mun meira af
hegðun og tilfinningum sem sjúkdóm (Conrad og Schneider, 1992) og hins vegar að við
álítum að gen geti skýrt margbreytileika í heilsufari og hegðun (Shostak, Conrad og Horwitz,
2008). Sumir hafa jafnvel gengið eins langt og Collins og félagar (1998:682) sem halda því
fram að það að útskýra og skilja gen mannsins sé „mikilvægasta verkefnið í líffræði og
læknisfræði― og að verkefnið um erfðamengi mannsins (Human Genome Project) muni
umbylta læknisfræði 21. aldarinnar með því að gefa okkur aðgang að erfðafræðilegum
orsökum allra sjúkdóma (Collins og Mansoura, 2001). Þessi bjartsýni læknisfræðinnar hefur
leitt til þess að félagsfræðingar hafa velt fyrir sér hvaða áhrif sjúkdómsvæðing og genavæðing
hafi á fordóma. Vera kann að þegar ekki er lengur hægt að kenna einstaklingum um hegðun
sína, vegna þess að þeir eru „veikir―, dragi úr fordómum gagnvart þeim. Rannsóknir hafa þó
ekki stutt þessa hugmynd. Til dæmis komust Angermeyer og Matschinger (2005) að því að
fólk sem aðhyllist líffræðilegar skýringar á geðrænum vandamálum er líklegra en aðrir til þess
að hafa neikvæða fordóma gagnvart einstaklingum með geðræn vandamál. Þá hefur komið í
ljós að þeir sem að telja að skýra megi geðræn vandamál með genum hafa auknar áhyggjur af
því að einstaklingur með slík vandamál giftist inn í fjölskyldu þeirra og eignist börn (Phelan,
2005). Rannsóknir í ýmsum löndum hafa einnig sýnt fram á að þekking almennings hefur
aukist og að almenningur er líklegri en áður til að álíta að skýra megi vandamálið með
líffræðilegum skýringum. Engu að síður hafa fordómar ekki minnkað á þessu tímabili og í
mörgum tilfellum aukist. Til að mynda voru Bandaríkjamenn mun líklegri til að álíta að
geðræn vandamál orsökuðust af líffræðilegum þáttum árið 2006 en 1996, en neikvæð viðhorf
stóðu í stað (Pescosolido o.fl., 2010; Schnittker, 2008). Svipaðar niðurstöður hafa fundist í
Sviss (Lauber o.fl., 2004), Tyrklandi (Bag o.fl., 2005), Þýskalandi (Angermeyer og
Matschinger, 2005) og Bretlandi (Mehta o.fl., 2009).
Tilgáta 2: Fólk í löndunum þremur hefur neikvæðari viðhorf gagnvart einstaklingum
með þunglyndi eða geðklofa ef það telur að ástandið stafi af geðsjúkdómi, sjúkdómi í heila
eða genum.

Fordómar og samanburður þjóða
Fáar rannsóknir hafa varpað ljósi á það hvernig skýra megi umfang og eðli fordóma í sam-
félaginu. Pescosolido og samstarfsmenn hennar (2008) hafa lagt áherslu á þátt fjölmiðla í að
móta viðhorf almennings og jafnframt bent á að þar megi leita skýringa á mun á viðhorfum
milli landa. Rannsóknir hafa leitt í ljós að sú staðalmynd er iðulega dregin upp í fjölmiðlum
að fólk sem á við geðræn vandamál að stríða sé hættulegt, óútreiknanlegt og vanhæft
(Diefenbach, 1997; Signorielli, 1989). Þá sýndu Angermeyer og Matschinger (1996) fram á
það að ef þekktur einstaklingur varð fyrir árás einstaklings sem sagður var eiga við geðræn
vandamál að stríða jukust fordómar gagnvart geðrænum vandamálum í kjölfarið.
Tilhneiging fjölmiðla til að draga upp neikvæðar staðalmyndir af einstaklingum með
geðræn vandamál er ólík milli landa. Sigrún Ólafsdóttir (2010) gerði samanburð á íslenskum,
bandarískum og þýskum dagblöðum og komst að því að neikvæðar staðalmyndir eru oftar
dregnar upp í dagblöðum í Bandaríkjunum en hinum löndunum tveimur. Algengara var í
bandarískum dagblöðum að fjallað væri um þá hættu sem öðrum stafar af þeim sem eiga við
geðræn vandamál að stríða. Jafnframt kom fram að umfjöllun um orsakir geðrænna vanda-