Íslenska þjóðfélagið - 01.05.2010, Síða 16

18
löndum. Það að Ísland er þróað jafnaðarþjóðfélag skýrir þetta að stórum hluta (Evans og Kell-
Kelley, 2004).
Aðrar mögulegar skýringar á „millistéttar-tilhneigingu― Íslendinga eru eftirfarandi:
Svarendur forðast „gildishlaðin― stéttarheiti á borð við „verkalýðsstétt―. Í öðru lagi gæti það
að velja aðra hvora millistéttina verið leið svarenda til þess að samsama sig ekki ákveðinni
þjóðfélagsstétt eða jafnvel hafna öllu tali um þjóðfélagsstéttir (Savage, 2000).
Þá bendir hlutfall þeirra sem svöruðu ekki spurningunni um huglæga stéttarstöðu til
þess að goðsögnin um „stéttleysi― sé útbreiddari á Íslandi en víðast hvar annars staðar. Enn-
fremur virðist sem goðsögnin lifi bestu lífi meðal þeirra sem eru ofar í stéttakerfinu. Sam-
kvæmt kenningum Bourdieu (1977) er ráðandi þjóðfélagshópum hagkvæmt að halda á lofti
hugmyndum sem viðhalda óbreyttu ástandi. Kreppur grafa undan hugmyndum sem þessum og
gefa andstæðum hugmyndum aukinn meðbyr. Ráðandi þjóðfélagshópar reyna þó leynt og
ljóst að verja hugsmíð sína ásókn og koma því þannig fyrir að hún þyki aftur „sjálfsögð― og
„eðlileg“ (Bourdieu, 1977).
Líklegt er að efnahagshrunið og kreppan sem fylgdi í kjölfarið hafi aukið stéttavitund
frá því sem áður var. Væri það í samræmi við tilgátur og kenningar fræðimanna (t.d.
Bourdieu, 1977; Centers, 1949; Jackman og Jackman, 1983). Til að fá vísbendingu um þetta
má t.a.m. horfa til almennrar orðræðu í kjölfar falls bankanna. Eftir hrun hefur almenn orð-
ræða bersýnilega meiri stéttarlegan undirtón en áður og umræða um „auðstétt―, „nýríka―
o.þ.h. hefur ágerst. Bourdieu vitnar í Sartre: „Orð valda usla þegar þau finna nafn yfir það sem
áður var nafnlaust― (1977: 170). Fyrir vikið má ætla að tímasetning rannsóknarinnar hafi haft
einhver áhrif á niðurstöður, en spurningakönnunin sem byggt er á var framkvæmd rúmum
þremur mánuðum eftir að kreppan skall á.
Ein takmörkun þessarar rannsóknar felst í því að spurningakönnunin náði einungis til íslensku-
mælandi einstaklinga. Fólki af erlendu bergi brotnu hefur fjölgað mikið á Íslandi á undanförnum
árum (Hagstofa Íslands, 2009). Stór hluti þessa fólks talar ekki íslensku og vinnur auk þess verkamanna-
störf í ríkari mæli en innfæddir (Hagstofa Íslands, 2006). Hugsanlegt er að útilokun einstaklinga sem tala
ekki íslensku hafi skekkt úrtakið m.t.t. verkalýðsstéttarinnar. Þetta er mikilvægt í ljósi þess að stéttavitund er
mest meðal verkalýðsstéttarinnar. Skekkt úrtak gæti mögulega hafa ýkt „millistéttar-tilhneigingu― úr-
taksins.
Óhætt er að halda því fram að ákveðin „stéttafælni― hafi plagað íslenskar félagsvísinda-
rannsóknir síðustu áratugi. Þær fáu rannsóknir sem gerðar hafa verið hérlendis síðan á áttunda
áratugnum og fjalla opinskátt um þjóðfélagsstéttir eru fyrst og fremst sögulegs eðlis (t.d.
Finnur Magnússon, 1986; Hermann Óskarsson, 1997; Ingólfur V. Gíslason, 1990; Jón Gunnar
Grjetarsson, 1993; sjá þó Ívar Jónsson, 2008, bíður birtingar). Jafnframt hafa fæstar rann-
sóknir á efnahagslegum ójöfnuði á Íslandi nútímans tekið á þjóðfélagsstéttum. Þó líta margir
leiðandi fræðimenn á efnahagslegan ójöfnuð sem hornstein stéttarannsókna (Adonis og Poll-
ard, 1997; Scase, 1992; Westergaard, 1995). Þetta er óheppilegt fyrir margra hluta sakir, ekki
síst vegna þess að langflestar stéttarannsóknir eru gerðar í mjög stéttskiptum þjóðfélögum, s.s.
Bretlandi (Marshall o.fl., 1988) og Bandaríkjunum (Gilbert, 2008). Hins vegar má halda því
fram að við lærum einna mest um gangverk stéttakerfa með því að skoða þjóðfélög þar sem
stéttaskipting er ekki mikil, s.s. á Íslandi.