Íslenska þjóðfélagið - 01.05.2010, Qupperneq 15

17
Guðmundur Ævar Oddsson
Þegar hér er komið sögu höfum við séð að Íslendingar hafa meiri „millistéttarsýn― á
stéttarstöðu sína og sjá hana almennt hærra í stéttakerfinu en flestar aðrar þjóðir. Auk þess
skipa fleiri en 60% svarenda þróaðra iðnríkja í Alþjóðlegu lífsgildakönnuninni sér í aðra hvora
millistéttina. Við höfum einnig séð að Íslendingar hafa töluvert sterka stéttavitund, sem studd
er sterkri jákvæðri fylgni huglægrar stéttarstöðu og efnahagsstéttar annars vegar og huglægrar
stéttarstöðu og stéttarvísa hins vegar. Svipað á við um löndin í Alþjóðlegu lífsgildakönnuninni
(niðurstöður ekki sýndar).
Athyglisvert er að hlutfall Íslendinga (22%) sem svaraði ekki spurningunni um huglæga
stéttarstöðu er hærra en í nokkru landi í Alþjóðlegu lífsgildakönnuninni. Löndin sem koma
næst eru Malí og Sambía með 17%, sem er samt fimm prósentustigum lægra. Það Evrópuland
sem kemst næst er Pólland með 14% og næst þar á eftir er Svíþjóð með 12% (World Values
Survey, 2005b). Með öðrum orðum þýðir þetta að u.þ.b. átta af hverjum tíu Íslendingum eru
tilbúnir að skipa sér í stétt, samanborið við níu af hverjum tíu í Póllandi og Svíþjóð. Í þessu
tilfelli verður að hafa í huga að stéttarvitund er tiltölulega mikil bæði í Póllandi og Svíþjóð
(Kohn o.fl., 1990; Wright, 1997).
Loks er áhugavert í tilviki Íslands að því hærri sem efnahagsstétt svaranda er og þeim
mun meiri einstaklings- og heimilistekjur og menntun sem svarandi hefur, þeim mun líklegri
er hann til þess að neita að svara spurningu um huglæga stéttarstöðu. Þetta er í samræmi við
kenningar Webers um að „gagnsæi tengslanna á milli orsaka og afleiðingar stéttar-
stöðu― (Weber, 1978: 929) sé mest hjá öreiganum. Þar af leiðandi er ljóst í tilviki Íslands að
„stéttarstaða skiptir meira máli fyrir þá sem eru heftir af henni en þá sem njóta góðs af
henni― (Jackman og Jackman, 1983: 51).

Niðurlag og umræður
Þessi rannsókn hrekur þá venjuháðu visku að stéttavitund Íslendinga sé hverfandi. Flestir Ís-
lendinga þekkja og skilja stéttarheiti og eru fúsir til þess að segja til um hvaða þjóðfélagsstétt
þeir tilheyra. Að sama skapi eru Íslendingar tiltölulega meðvitaðir um eigin stéttarstöðu.
Þessu ber vitni sterk jákvæð fylgni huglægrar stéttarstöðu og hlutlægrar stéttarstöðu annars
vegar og huglægrar stéttarstöðu og stéttarvísa (einstaklingstekna, heimilistekna og menntunar)
hins vegar. Að þessu leyti svipar Íslendingum t.a.m. til frændþjóða okkar Norðmanna
(Knudsen, 1988) og Svía (Wright, 1997), auk Breta (Marshall o.fl., 1988) og Bandaríkja-
manna (Hout, 2008). Þessar niðurstöður eru í samræmi við kenningar Webers, auk niður-
stöðunnar að stéttavitund er meiri meðal þeirra sem eru neðar í stéttakerfinu.
Á hinn bóginn draga viðmiðunarhópar úr spágildi hlutlægrar stéttarstöðu. Þetta sýnir rík
almenn tilhneiging svarenda til þess að sjá sig í „millistétt―. Aðrar hliðstæðar rannsóknir hafa
sýnt svipaðar niðurstöður fyrir önnur hagsæl, vestræn lönd og ýmis Austur-Evrópulönd
(Evans o.fl., 1992; Evans og Kelley, 2004; Kelley og Evans, 1995). Jafnframt gætir um-
ræddrar „millistéttar-tilhneigingar― um allt stéttakerfið íslenska og styður það tilgátuna um
áhrif einstaklingsvæðingar á huglæga stéttarstöðu. Tilgátan er hins vegar fyrst og fremst sett
fram sem þarft innlegg í fræðilega umræðu og frekari rannsóknir á stéttavitund.
Íslendingar hafa meiri „millistéttarsýn― á eigin stéttarstöðu en flestar aðrar þjóðir. Auk
þess sjá Íslendingar almennt stéttarstöðu sína hærra í stéttakerfinu en fólk í flestum öðrum