Íslenska þjóðfélagið - 01.05.2010, Síða 56

58
isins, gegn því að lánshlutfall hækkaði verulega frá því sem verið hafði. Undanfari þessara
samninga voru erfiðleikar sjálfseignarkerfisins á fyrri hluta níunda áratugarins, sem segja má
að hafi kristallast í kröfum húsbyggjenda á hinum fjölmenna Sigtúnsfundi þann 24. ágúst
1983. Sá fundur átti sér aðdraganda í því misgengi sem skapaðist milli þróunar raunlauna og
kaupmáttar árið 1983, eftir að launahækkanir voru bannaðar með lögum samtímis því að
verðlag hækkaði um 103% á tólf mánaða tímabilinu ágúst 1982 til ágúst 1983 (Hagstofa
Íslands, 1997; Jón Rúnar Sveinsson, 2006, 2007). Hið nýja lánakerfi, er opnað var almenningi
1. september 1986, fól þó ekki í sér neinar sértækar aðgerðir er snertu hinn félagslega hluta
húsnæðiskerfisins.
Víðtækar samráðsaðgerðir ríkisvalds og verkalýðshreyfingar hér á landi á sviði hús­
næðismála áttu sér gjarnan stað ef annar hvor hinna svonefndu verkalýðsflokka, Alþýðu­
flokksins eða Alþýðubandalagsins, átti sæti í ríkisstjórn. Þetta átti við árin 1965, 1974
(þriðjungs-markmiðið) og 1980, en hins vegar ekki árið 1986. Hápunktur almennrar sam-
ráðsstefnu aðila vinnumarkaðarins og ríkisvaldsins birtist svo í þjóðarsáttarsamningunum árið
1990, án þess þó að sérstakar aðgerðir í húsnæðismálum tengdust þeim á nokkurn hátt.

Uppstokkun tíunda áratugarins
Breytingar á pólitísku umhverfi húsnæðismála urðu þess valdandi að lánakerfið frá 1986 varð
ekki langlíft, því eftir að Alþýðuflokkurinn, með Jóhönnu Sigurðardóttur í sæti félags­
málaráherra, settist í ríkisstjórn sumarið 1987 var ljóst að vænta mátti verulegra breytinga. Sú
varð og raunin. Þegar Jóhanna steig upp úr félagsmálaráðherrastólnum sumarið 1994 var
húsnæðislöggjöfin að miklu leyti orðin allt önnur en hún hafði verið 1987. Breytingar hins
almenna lánkerfis fólu í sér afnám 1986-lánakerfisins og upptöku húsbréfakerfisins í þess
stað. Í stað kerfis sem fyrst og fremst var fjármagnað af lífeyrissjóðunum kom nú fyrir­
komulag sem treysti á ört vaxandi almennan fjármagnsmarkað.
Gróska varð í íslenskum húsnæðisfélögum á níunda áratug 20. aldar þegar Búseti lands­
samband, Leigjendasamtökin, Öryrkjabandalagið, Sjálfsbjörg, Þroskahjálp, Samtök aldraðra,
Stúdentaráð HÍ og Bandalag sérskólanema hugðu að byggingu og rekstri íbúða. Meðal
þessara félaga vöktu hin nýju húsnæðissamvinnufélög mesta athygli. Þau byggðu á fyrir-
myndum frá Norðurlöndunum, einkum Svíþjóð og Noregi. Það fyrsta, Búseti í Reykjavík, var
stofnað í árslok 1983 og félagsmenn urðu á skömmum tíma um 2500 talsins. Annar þáverandi
stjórnarflokka, Framsóknarflokkurinn, tók hugmyndum um lagabreytingar sem heimila
myndu lánveitingar til hins nýja félags vel, en þær strönduðu hins vegar fyrstu misserin á
harðri andstöðu hins stjórnarflokksins, Sjálfstæðisflokksins.
Veruleg uppstokkun varð á þessum árum á hinum félagslega hluta íslenskra húsnæðis­
mála. Breytingarnar á því sviðu hófust árið 1988 með samþykkt laga um kaupleiguíbúðir
(Stjórnartíðindi 1988, lög nr. 86). Með þeim var boðið upp á val um eign eða leigu og einnig
var opnaður sá möguleiki að húsnæðissamvinnufélög þau, er stofnuð höfðu verið nokkrum
árum áður, gætu fjármagnað sínar fyrstu byggingar. Áður nefnd húsnæðisfélög stofnuðu árið
1987 með sér grasrótarhreyfingu sem nefndi sig „Þak yfir höfuðið“ og þegar kom að endur-
skoðun hins félagslega hluta húsnæðislöggjafarinnar 1990 áttu samtökin aðild að nefndarstarfi
við gerð frumvarps um verulega breyttar áherslur félagslegra lánveitinga Húsnæðisstofnunar.
Niðurstaðan af starfi nefndarinnar voru gagngerar breytingar á þeim hluta gildandi